Iğdır ve çevresindeki yöresel killer, yapısal özellikleri ve seramik kullanım alanları

Abstract

Kil hammaddesi, seramik alanında kullanılan çamurun esas bileşenidir. Üretici kullanımına yönelik pişme sıcaklıkları standart içerikli pek çok çamur çeşidi mevcuttur. Bu çamurların yanında, yöresel killer kullanılarak üretilen çamurlar da vardır. Yöresel killer çoğunlukla yöre halkı tarafından kap kacak ve tandır gibi ihtiyaçların karşılanması amacıyla kullanılmaktadır. Bu çalışmada Iğdır ve çevresindeki, başta Iğdır ili Tuzluca ilçesi olmak üzere Ağrı ili Diyadin ilçesi ve Kars ili Kağızman ilçesindeki bazı kil türleri incelenmiştir. Kil araştırmaları ile birlikte seramik üretim alanlarıyla ilgili de araştırmalar yapılmış ve tandır ustaları ile görüşülmüştür. Bölgelerdeki hammadde alanlarıyla ilgili bilgi edinilmiş ve araziden numuneler alınmıştır. Alınan numunelerin fiziksel ve kimyasal deneyleri yapılmış ve içeriklerinde CaO, SiO2, Fe2O3, Al2O3, MgO, Na2O ve K2O bileşikleri tespit edilmiştir. Fiziksel deneyler için deneme plakası modelleri şekillendirilmiş, alçı ile kalıpları alınmıştır. Pişme rengi, yoğrulma suyu, küçülme ve su emme deneyleri yapılmıştır. Killer araziden alındığı gibi hiçbir katkı maddesi eklenmeden ve makine kullanılmadan doğal yöntemler ile çamur haline getirilmiştir. Sahadaki kil araştırmaları esnasında, hammaddenin doğal görüntüsü ve kil, kayaç, taş, yamaç, dağ, tepe gibi eşsiz doğal oluşumlardan yola çıkılarak sergilemede kullanılacak seramik formlar araziyle bütünleşik olacak şekilde seramik taş formunda planlanmıştır. Alınan numunenin forma dönüşerek geri kendi bölgesine dönmesi çevrenin bilinçsizce yok edilmemesi yönünde algı oluşturmak amacı ile seçilmiştir. Dünya genelinde hammadde stoklarının yetersizliği konusu çoğu kuruluşun gündeminde iken bölgenin bakir alanlarını hoyratça kullanıma açmak değil, bilinçli, kontrollü çıkarım yapılması vurgulanmak için bu yöntem tercih edilmiştir. Çalışma sahası olan üç farklı bölgeden biriktirilen taşlardan model olarak seçilenleri yabancı maddelerden arındırdıktan sonra parçalı alçı kalıpları alınmıştır. Arazi yerleştirmeleri için, her bölgenin kendi kilinden elde edilen çamurlar ayrı ayrı hazırlanmıştır. Her bir bölgenin çamurları o bölgeden alınan taşlardan oluşturulan alçı kalıplara basılarak şekillendirilmiştir. Kalıptan çıkan çamurlar yine taş modelin kendisi ile rötuşlanarak kalıp izleri yok edilmiştir. Kuruma işlemi tamamlanan taş modeller 900℃ sıcaklıkta pişirilmiştir. Sırlı uygulamalar için akçini çamuru ile de aynı şekilde üretimler yapılmıştır. Bisküvi pişiriminden sonra özel 1000°C sıcaklıkta gelişen sır reçetelerine Ağrı Dağı lav taşı tozu belirlenen oranlarda eklenerek sırlanmıştır. Sırlı pişirimleri elektrikli kamara fırınında nötr ortamda yapılmıştır. Sergileme alanı olarak hammaddelerin doğal edinim bölgeleri bilinçli olarak tercih edilmiştir. Tüm seramik formlar arazide sergilenerek fotoğraflanmıştır. Sonrasında bu seramik taş formları arazide bırakılıp, geldikleri yere tekrar döndürülerek bölgesel farkındalık ortaya konulmuştur. Tezin birinci bölümünde araştırmanın amaç, yöntem, kapsam ve sınırları belirtilmiştir. İkinci bölümde; yöresel killer, Iğdır ili yerel bazı kil türleri, Iğdır ve çevresindeki yöresel killerin kullanım alanları, tandır ve seramik üretimi aktarılmıştır. Üçüncü bölümde; Iğdır ve çevresindeki yöresel kil gruplarına yapılan kimyasal ve fiziksel deneyler, yöresel kil ile çamur yapımı ve yöresel malzemelerin seramik sırı içinde kullanımına yer verilmiştir. Dördüncü bölümde ise sanat uygulamaları ve arazi özelinde kurgulanan yapı anlatılarak sergileme anından fotoğraflara yer verilmiştir.