Türkiye'de el halısı tamirciliği mesleği ve meslek-usta-eser bağlamında atölye önerisi

Abstract

Uzun yıllar kullanılan ya da muhafaza edilen organik yapıdaki halılar, çeşitli nedenlerden (fiziksel, kimyasal, biyolojik ve diğer etkenler) yıpranmakta veya yırtılma, delinme gibi hasarlar görmektedir. Hasarların giderilmesi ve halının işlevselliğinin kazandırılması için bir takım tamir/onarım işlemleri yapılmaktadır. Türkiye'de, çeşitli hasarlarla bütünlüğünü ve anlaşılabilirliğini yitirmiş olan el dokuması halıları yeniden yapma, ilk duruma getirme ve işlevselliğini yeniden kazandırma hizmetinin, belli bir ücret karşılığında verildiği halı tamir atölyeleri bulunmaktadır. Bu atölyelerde gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili iş kolu ise 'el halısı tamirciliği' mesleği olarak karşımıza çıkmaktadır. "Türkiye'de El Halısı Tamirciliği Mesleği ve Meslek-Usta-Eser Bağlamında Atölye Önerisi" başlıklı bu tezde; somut kültür varlıklarımızdan el dokuması halıların yapısal sürdürebilirliği için gerekli olan halı koruma-onarımı ile Türkiye'de kaybolmaya yüz tutmuş geleneksel meslek statüsündeki el halısı tamirciliği mesleği ve mesleği icra edenler ele alınmıştır. Meslek (el halısı tamirciliği) usta (halı tamir ustaları) ve eserden (el dokuması halılar) oluşan bu üçlü olgu birbiriyle iç içedir. Sadece bir olgunun ele alınması, koruma-onarım disiplini içerisinde irdelenerek sorunların tespit edilmesi ve bu sorunlara çözüm önerileri getirilmesi sürdürülebilirlik açısından gerçekçi değildir. Bu bakış açısıyla, koruma ve onarım disiplini ekseninde meslek-usta-eser üçlü olgunun sürdürebilirliği için önerilen atölye kurgusu tezin farklılığını ve önemini oluşturmaktadır. Günümüz Türkiye'sinde, geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan, kaybolmaya yüz tutmuş iş kollarından biri olan el halısı tamirciliği mesleğine, mesleği icra eden halı tamir ustalarına, halı tamir atölyelerine, bu atölyelerde gerçekleştirilen halı onarım faaliyetlerine odaklanılmıştır. Meslek- usta- eser eksenindeki odak noktalarını koruma ve onarım disiplini açısından irdeleyerek tespitler yapmak ve tespitler içindeki sorunlara yönelik atölye önerisinde bulunmak, tezin genel amacını oluşturmaktadır. Bu genel amaç ve "Meslek-usta-eser sürdürülebilirliği için bir atölye nasıl olmalıdır?" problematik temelinde bazı soruların cevapları aranmıştır. Tez çalışmasının odak noktası meslek-usta-eser ilişkisinde birden fazla durum olması ve her durumun kendi içinde bütüncül olarak ele alınıp karşılaştırılması söz konusu olduğu için nitel araştırma yöntemlerinden çoklu durum deseni kullanılmıştır. Araştırmanın bütünü için literatür taramasının yanı sıra gözlem, görüşme, betimleme teknikleri ve araçları kullanılmıştır: Halı tamir atölyelerdeki ustalarından 42 kişi ile görüşülmüştür. Çalışmanın amaçları doğrultusunda, veri toplama yöntem ve araçları ile elde edilen bilgiler metinleştirilerek 1. Giriş bölümünden sonra beş ana başlık altında aktarılmıştır. Bu başlıklar oluşturulurken tezin sorunsalında yer alan meslek-usta-eser odak noktaları göz önünde bulundurulmuştur. Tez çalışması boyunca elde edilen bulgular "Sonuçlar ve Öneriler" başlığı altında tartışılmıştır. Meslek-usta-eser bağlamında tespit edilen sorunlara karşı çözüm olarak 5. Bölüm' de kurgulanan "Halı Koruma ve Onarım Atölyesi" önerisinde bulunulmuştur.