Yer ve zaman arasında bir eşik olarak harabe ve Konstantinopolis Hipodromu örneği

Abstract

Bu tez çalışması, uzun bir yürüyüş ve bu yürüş esnasında yapılan gözlemlerden zihinde kalanların fragmanlar olarak biraraya getirilmesine benzetilebilir. Yürüyüş bir yerden bir yere gitmek için değil, yerin kendisine ve yere ait olana doğru süregider. Rönesanstan başlar, günümüze kadar gelir. Bu yürüyüş esnasında kırlar gezilir, kentler görülür, filmler seyredilir, yapılar incelenir, şiirler okunur, müzikler dinlenir, kitaplar karıştırılır, masallar hayal edilir, resimler, heykeller, rüyalar görülür. Bütün bu görüngüler yazıya dökülmeye çalışılır. Doğadaki entropiye karşı insanın düzen arayışı ya da insanın kalıcılık arzusuna karşın doğanın geçiciliğinin sonucu olarak mimarinin harabeye dönüşümü ve bu dönüşüm sürecinde ortaya çıkan kavramları incelemek tezin ilgi alanıdır. Tez harabeleşmeyi bir eksilme olarak görmektedir. Bu eksilme, insan-doğa arasında bir gerilime neden olmaktadır. Yapının yaşamı süresince eksilen fiziksel varlıkların, kavramlara dönüştüğü gözlemlenir. Bu bir tür "mayalanma"ya benzetilebilir. Üzümün şaraba dönüşmesi gibi, yapı da yaşamının süresine bağlı olarak başlangıçtaki halinden çok farklı bir varlığa doğru geri dönüşü olmayan bir yolculuk yapmaktadır. Yapı yaşamı absorbe ederken işlevi hafızaya, formu izlere, yeri katmanlara, proporsiyonu sürekliliğe, zamanı da auraya dönüştürür. Bu dönüşümle insanın karşılaşmasında bir tür yüzleşme yaşanır. Bu eksilmeyi durdurmak için mimaride "tamirat" adı altında müdahaleler yapılmaktadır. Bu müdahale biçimlerinin incelenmesi ve sınıflandırılması tezin kuramsal yaklaşımının derinleştirilebilmesi için gerekli görülmüştür. Tarihsel/Klasisist Yaklaşım, Fantastik Yaklaşım, Yüceltme, Adapte Etme, Reenkarnasyon olarak 5 farklı harabe müdahale biçimi tanımlanmıştır. Elde edilen müdahale biçimlerinin belirli bir harabe üzerinden gözlemlenebilmesi için İstanbul Tarihi Yarımada'da bulunan "Konstantinopolis Hipodromu Harabesi" seçilmiştir. Yapının harabeleşme sürecinde kentle nasıl bir etkileşimde olduğu, ne tür müdahalelere maruz kaldığı anlaşılmaya çalışılmıştır. Hipodrom yapısı eksilerek kaybolurken, izleri birer fragman olarak "yer"deki sürekliliği devam ettirir. Zamanın geçişi de onun varlığının Aura'sını oluşturur. Bu durum "yer" ve "zaman" arasında bir "eşik" olarak karşımıza çıkar. Hipodrom harabesinin yerdeki fragmanlarının elle tutulur, gözle görülür tanıdık ve günlük yaşantının içinde karşılaşılan izler olmasının yanı sıra, yüzlerce yıllık yaşamı zamanda ulaşılamaz bir uzaklık hissi yaratır. Bu yakınlık ve uzaklık arasında bir eşik oluşur. Bu eşik, yer ve zaman arasında bir geçidin kapısını açar. Bu kapının açılmasıyla birlikte "harabe" yerdeki geçmişi geri çağırabilecek bir nesneye dönüşür. Tezin ilk bölümü "giriş" niteliğinde, tezin çıkış noktası olarak harabe ile "karşılaşma"yı, tezin merakını, arayışlarını ve konusunu anlatmaya çalışır. Tezin içerdiği kavramlar hakkında ipuçları verir. İkinci bölüm "tezin kavramları" ile ilgilidir. Tezin deney nesnesi olan harabenin ne olduğu araştırılır, harabeyle ilgili fiziksel gözlemler yapılır. Harabeleşme süresince eksilen, kaybolan ve dönüşen yaşam, işlev, form, proporsiyon, zaman ve yer alt başlıklarıyla incelenir. Bu eksilmelerle birlikte mimarlık kuramını etkileyen harabeleşmeyle ilgili kavramlar ortaya çıkar. "Harabenin çağrışımları" alt başlığıyla harabe kavramları ortaya saçılır ve bu kavramlar sınıflandırılarak, palimpsest, anıt, hafıza, iz, aura, güzel-yüce-khora, tekinsizlik ve katarsis kavramları alt başlıkları olarak incelenir. Üçüncü bölüm, harabeye yapılan "operasyonlar" ile ilgilidir. Harabeye Rönesans döneminden beri süregelen farklı mimari ve sanatsal bakış açıları, teorik ve pratik bir uygulama alanı olarak adeta bir ölüden yaşam üretme, yeniden doğma ve reenkarnasyon gibi müdahaleler, "Harabe Teknikleri" başlığı altında incelenmiştir. Bu yaklaşımlar, Tarihselleştirme (Klasisizm), Fragmantasyon (Fantastik), Yüceltme (Sublime), Adapte Etme (Katman Ekleme) ve Reenkarne Olma (Spolia) olarak 5 kategoriye ayrılmıştır. Bu bölümde özellikle Andrea Palladio, Giovanni Battista Piranesi, John Ruskin, Albert Speer, Louis Kahn, Peter Zumthor, Carlo Scarpa ve Aldo Rossi'nin yaklaşımları dikkate alınmıştır. Dördüncü bölüm tezin "test" aşaması olarak bir alan çalışmasıdır. Bir harabeyi mikroskoba koymak, ona sorular sormak, onun yaşamının dönüşümünü incelemek, tezin kavramlarını üzerinde denemek, test etmek ve ona farklı açılardan bakabilmek amaçlanır. Alan seçiminde dikkat edilen kriterler ilk üç bölümde merak edilen kavramları somutlaştırmak ve tezin sorularını, harabenin kendisine sorabilmek için belirlenmiştir. Alan seçiminde yer, zaman, yaşam ve mekan arasındaki ilişkileri kurabilmek için şu soru sorulmuştur: "Bu kavramsal çalışma nasıl bir yerle ilişkilendirilirse tezin bağlamıyla güçlü bir ilişki kurabilir?" Soruya cevap olarak İstanbul Tarihi Yarımada'da bulunan "Konstantinopolis Hipodromu Harabesi" uygun bulunmuştur. Tez bir soru sorma biçimi olarak kullanılmıştır. "Sonuç" bölümünde, alan çalışmasıyla birlikte tezin ilk üç bölümünde sorulmuş sorulara cevap aranır ve sonuçlar tartışmaya açılır. Sonuç olarak, mimarinin mayalanmış hali harabedir. Harabede eksiklik vardır ve bu eksiklik onun gücünün kaynağıdır. Bu eksiklikle birlikte harabe fragmanlar halinde yaşama tutunur ve günümüzdeki enformasyonun hızlı akışına karşı hayata karışarak direnen bir hikaye anlatıcısına dönüşür. Anlatılan hikaye ise insanın eve dönüşünün son imkanıdır.