Çevresel tahribat ve kentsel büyüme ilişkisi: Van Gölü Havzası örneği

Abstract

Bu araştırma, Van Gölü Havzası'ndaki çevresel tahribat ve kentsel büyüme arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Van Gölü'nün su kirliliği her geçen gün artmaktadır, evsel ve endüstriyel atık sular bu kirlilikte önemli bir etkiye sahiptir. Yerleşmeler ve ilçelerden geçerek havzaya akan nehirler aracılığıyla göle taşınan kirlilik, ekolojik tahribatı tehlikeli boyutlara ulaştırmaktadır. Bu nedenle Van Gölü su kirliliği havzanın bütünsel bir perspektifle değerlendirilmesini zorunlu kılar. Araştırma, Van Gölü Havzası'nın sınırlarını temel almakta ve öncelikle havza ilçelerinin nüfus büyüklükleri ve buradan yola çıkarak nüfus yoğunlukları hesaplanmıştır. Ardından, ilçe bazında havzanın nüfus ve nüfus yoğunluk haritaları oluşturulmuş ve havzanın nüfus hızlarındaki artış hesaplanarak havzanın 1990 ve 2018 yılları arasındaki durumu ortaya konmuştur. Daha sonra Corine uygulamasıyla oluşturulan veritabanı kullanılarak arazi değişim haritaları oluşturulmuştur. Doğal alanların azalarak yerleşim yerlerine dönmesi ve kirlilik üretmesi, Van Gölü Havzası'nın ekosistemik kapasitesini zorlamaktadır. Yine aynı yıllar arasındaki kentsel büyümeyi görmek amacıyla yerleşmelerin yayılımını gösteren Van Gölü Havzası yerleşim analizi yapılarak, yerleşme izleri haritaları üretilmiştir. Araştırmanın temel sorunsalı, kentsel büyümenin çevresel tahribat üzerindeki etkisini ortaya koymaktır. Bu amaçla, kentsel yerleşimlerden geçen akarsu ve su kanallarında ve Van Gölü'nde oluşan kirlilik parametreleri ve bu parametrelerin analiz sonuç değerleri kirlilik haritaları oluşturmak planlanmıştır. Analiz sonuçları düzenli olarak bulunamamış, ancak seçilen "gösterge" parametrelerin değişimini gözlemlemek amacıyla havza genelinde kirlilik haritaları oluşturulmuştur. Parametre seçimleri yapılırken Avrupa Birliği'nin Su Çerçeve Direktifi (SÇD) ve Türkiye'nin yüzeysel suların izlenmesine dair yönetmelik (YSKYY) doğrultusunda ve kentleşme sonucunda "atık" olarak çıktı olan "gösterge" olmasına dikkat edilerek yapılmıştır. Bu çalışmada, çinko, mangan, kadmiyum, kurşun, nikel, koliform (e.coli), sodyum, klorür ve sülfat evsel ve endüstriyel kaynaklı kirlilik parametreleri ele alınarak kirlilik haritaları oluşturularak mekansallaştırılmıştır. Bütün bu kirlilik parametreleri antropojenik (insan faaliyetleri sonucu) kaynaklıdır. Elde edilen verilereden ve araştırma bulgularından yola çıkarak Van Gölü Havzasında çevresel tahribat ile kentsel büyüme arasında bir korelasyon kurulmaktadır.