İstanbul'daki toplum ruh sağlığı merkezlerinde terapötik mekanların oluşumunda kullanıcı odaklı tasarım kriterlerinin belirlenmesi

Abstract

Mekanın algılanması mekanik bir düzlemde dokunma görme, işitme, koklama ve tat alma gibi duyularla elde edilen bilgilerin beyin tarafından yorumlanmasıdır. Bu durum mekanın fizyolojik boyutunu temsil ederken; algısal olarak mekan, kendisini oluşturan bireyin yaşadığı deneyimleri içinde barındıran yer şeklinde tanımlanabilir. Bunun nedeni mekanın, bireyin geçmişinden getirdiği kültürel, sosyoekonomik ve psikolojik veriler doğrultusunda şekillenebilecek olmasıdır. Bununla birlikte mekanın yapısal kurgusu ve bu mekanın içerisinde oluşturulan gündelik pratikler, o mekandaki insan deneyiminin önemli belirleyicisi olabilmektedir. Tüm bunların yanında mekanın oluşum evresinde birey vasıtası ile sürece dahil olan kültür; bilim, sanat ve felsefedeki kırılma noktaları ile sürekli bir dönüşüm halinde olmuştur. Bu kırılma noktaları sonucunda yeni kültürel akımlar oluşmuş, bu kültürel akımlar dönemin karakteristik özelliğini yansıtmıştır. Toplumun hastalıklara olan bakış açısı da dönemin karakteristik özelliği doğrultusunda şekillenmiştir. Buna bağlı olarak da tedavi edici mekanların kurgusu bu doğrultuda değişmiştir. Bu kırılma noktalarından bir tanesi ile birey ön plana gelmiştir ve insan mekan etkileşimi bu eksen üzerinden araştırılmaya başlanmıştır. Böylece hastalığın kendisi ve tedavisi mekan kurgusunda beşeri bir rol oynamaktan çıkmıştır. Bunun ile birlikte yaşanan ve deneyimlenen mekan üzerine yapılan araştırılmalarda geçmiş normlara göre kurgulanan mekanlarda bireyin kimliğini koruyamayacağı anlaşılmıştır. Bu nedenlerle tedavi edici mekanlar için farklı yaklaşımlar geliştirilmiştir. Bu yaklaşımlardan bir tanesi olan iyileştirici mekan ile de mekanın bir terapi unsuru olarak kullanılması hedeflenmiştir. Ruh sağlığına yönelik yapılarda iyileştirici mekan yaklaşımı tedavi ve terapinin toplum içinde devam etmesi gerektiği düşüncesini oluşturmuştur. Bu durum da Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri'nin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bununla birlikte mekânsal terapi unsurlarının neler olabileceği araştırmacıların araştırma konusu olmaya devam etmiştir. Tez kapsamında bu sorunsalın cevabı kullanıcıların günlük hayattaki pratiklerinin gözlemlenmesi ve görüşmelerle anlamlandırmaya çalışması çerçevesince şekillenmiştir. Bunun için tezin kavramsal çerçevesi belirlenmesi gerekmiş ve sağlık yapılarında kullanıcı deneyimi ile ilişkili çevresel psikoloji ve terapötik mekan kuramları seçilmiştir. Bu kuramlara ait modeller ve bu modellerde geçen kavramlar incelenerek ve bunların kesişim noktaları belirlenmiş; tezin kavramsal çerçevesi oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu kuramsal çerçeve doğrultusunda tez alan araştırmasında Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri gözlemlenmiş ve kullanıcılar ile görüşmeler yapılmıştır. Bu gözlem ve görüşmelerden elde edilen veriler merkez ziyaretleri sırasında önemli olduğu düşünülen mimari veriler ile birleştirilmiş; tablolar üzerinden karşılaştırmalar yapılarak bulgular çıkarılmaya çalışılmıştır. Kullanıcı deneyimlerinin önemli olduğu tasarım süreci alanlarından biri kullanıcı odaklı tasarım anlayışıdır. Bu anlayışta tasarımın sonucunda çıkan ürün kadar, ürünün oluşma aşamasında geçen süreçte yapılan uygulamalar da önemli olabilmektedir. Bu kapsamda bu sürecin yönetilmesi beklenmektedir. Tez alan araştırması kapsamında elde edilen bulgulara göre Toplum Ruh sağlığı Merkezleri'nde kullanıcı odaklı tasarım anlayışının etkin kullanımı için, yönetimsel gereken bu sürecin usul ve esasları üzerinden öneriler geliştirilmiştir.