Beykoz ve Sarıyer Gecekondu Mahallelerinde Sanayi ve Emek Coğrafyasının Dönüşümü

Abstract

İstanbul’da yaşanan dönüşüm süreçlerinin; kent mekanının ekolojik ve tarihi alanları, eski liman ve sanayi alanları, gecekondu mahalleleri ve kent içi yoksul mahallelerde, kamu otoritesi ve sermayenin değişen yapısına bağlı olarak farklı müdahale biçimleri ile gerçekleştiği ve bu dönüşüm süreçlerinin ekolojik dengeyi tehdit ederken kenti ve etki ettiği yerel toplulukları sosyo-ekonomik açıdan bir belirsizlik içinde bıraktığı söylenebilir. İstanbul’un küresel kent olma söylemi ile birlikte yaşanan dönüşüm, 1980'lerin sonundan bu yana devam eden bir süreç olup, küresel kapitalizmin kurallarına uygun olarak Türkiye'deki ekonomik yeniden yapılanma ile güçlü bir ilişki içindedir. 2000’li yıllarda belirgin şekilde artarak devam eden bu süreç, ticari yatırım kararları için gerçekleştirilen ayrıcalıklı imar yasalarının ve 3.Köprü ve 3. Havaalanı gibi mega dönüşüm projelerinin hayata geçmesine sebep olmuştur. Sanayinin desantralizasyonu ile sanayisizleşmiş alanlar ve eski sanayi bölgeleri yeni yatırım kararları için çekim merkezi haline getirilirken, yıllarca kentin sanayi ağırlıklı büyümesinde sundukları ucuz ve rezerv işgücü ile büyük katkısı olan gecekondu mahalleleri, sanayi ile birlikte metropolün istenmeyenleri arasında sayılmaya başlanmıştır (Yalçıntan vd., 2014). 1950’lerden itibaren daha çok iktisadi göçler sonucu oluşan ve kentin yapı stoğunun önemli bir kısmını oluşturan gecekondu alanlarının ve eski sanayi alanlarının yaşadığı dönüşüm baskısı, mevcut durumun ortaya çıkardığı siyasal çatışmalar ve dönüşümün izleri, emek coğrafyasının tarihsel süreci hakkında da düşünmemize fırsat vermiştir. Bu bağlamda birçok kentsel çelişkiyi eş zamanlı olarak barındıran eski bir sanayi havzası, 20 yıl önce kapanan fabrikalardan geriye kalan yapıları/yapı kalıntıları ve zaman içinde bu fabrikaların odağında gelişen konut dokusu (gecekondu, işçi evleri, lojmanlar vb) ile kentsel dönüşümün odağında yaşadığı sorunlarla Beykoz, çalışmanın odağı olarak belirlenmiştir. Boğaziçi’ndeki konumu, 1990’ların sonlarından itibaren görülmeye başlanan “yeni” konut dokusu, Paşabahçe havzasındaki fabrika alanlarının farklı dönüşüm süreçlerinden geçmesi, gecekondu alanlarının uzun yıllardır süren yasallaşma mücadelesi, eş zamanlı olarak orman alanlarındaki yeni ve çoğunlukla “kapalı” konut alanlarının gecekondu alanlarına doğru genişlemesi, Anadolu yakası için bölgesel alt merkez olarak genişleyen Kavacık’ın etkisi ve bölgenin yeni ulaşım yatırımlarıyla eskisine göre çok daha “erişilebilir” bir karakter kazanması sahanın özgüllüklerini kaçınılmaz bir şekilde önümüze sunarken çalışmanın amacı bu özgüllüklerin aracılığı ile belirlenmiştir. Bu çalışmada Beykoz, geçmiş, şimdi ve gelecek üzerinden ele alınacak, bölgenin sanayi-emek coğrafyası açısından gelişme / dönüşme dinamikleri tartışmaya açılacaktır.