Urla-Çeşme Yarımadası Kültürel Çevre Çalışmaları

Abstract

Projenin uygulama alanı olan Urla – Çeşme Yarımadası 1980’lerden bu yana yoğun göç ve kentleşmeye bağlı olarak kültürel çevrenin tahribat riskinin yüksek olduğu bölgelerden biridir. Arkeolojik çalışmalar bölgenin yerleşim tarihçesinin Paleolitik Dönem’e dek uzandığını Geç Neolitik Dönem’den itibaren aralıksız yoğun bir iskân dokusunun olduğunu ortaya koymuştur. Bölgenin jeolojisinin dinamik olması sebebiyle kıyı değişimleri, aluvyal depozitler, erozyon ve fay oluşumları uzun çağlar boyunca yerleşim dokularının dönemsel olarak farklılaşmasına sebep olmuştur. Bölge Klasik Arkeoloji disiplininin önemli bir çalışma alanı olan İyonya kültürel bölgesinin büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Pek çok bilimsel mecrada antik dönem felsefesi, mimari, heykeltıraşlık ve modern kentli yaşam pratiklerinin oluştuğu coğrafya olarak tanımlanır. Söz konusu 12 polis yerleşiminden dört tanesi Urla-Çeşme yarımadası üzerinde yer alan Klazomenai, Teos, Erythrai ve Lebedos’tur. MÖ 1. Bin boyunca varlığını sürdürmüş olan bu yerleşim merkezleri etraflarındaki kırsal alanı da etkin biçimde kullanarak neredeyse tüm alana etkin biçimde yayılan, topografyayı akılcı bir biçimde kullanan bir idari sistem oluşturmuşlardır. Ancak kültürel çevre İyonya yerleşimlerinden ibaret değildir. Bölgede 2006 yılından itibaren yürütülmekte olan sistematik yüzey araştırmaları Paleolitik Dönem’den Osmanlı Dönemi’ne dek tüm arkeolojik sit ve kültürel peyzaj öğelerini diakronik bir anlayışla kayıt altına almıştır. Bugüne dek 500’e yakın arkeolojik sitin yanı sıra çok sayıda peyzaj öğeleri de(tarım terasları, su sistemleri, değirmenler, harman yerleri, Tümülüs vb) veri-tabanlarına aktarılmıştır. “Urla-Çeşme Yarımadası Kültürel Çevre Çalışmaları” başlıklı projenin birincil veri setini yüzey araştırmasından elde edilen veriler oluşturmaktadır. GIS ve Access veri formatında mevcut olan veriler işlenmiştir.Proje yaklaşım olarak arkeolojik peyzaj ya da kültürel çevre olarak tanımladığımız geçmişe ait insan eylemlerinin izlerini oluşturan yerleşimleri (kent, köy, mezra, çiftlik), savunma ve politik amaçlar ile ilişkili diğer öğeleri (kaleler, gözetleme kuleleri, tahkimatlı yerleşimler, Tümülüsler, sınır yazıtları, kült alanları vs), kırsal yaşama ilişkin öğelerin (üretim alanları ve unsurları, tarım terasları, harman yerleri, su değirmenleri vs) tümünü bütüncül bir yaklaşımla değerlendirerek, kültürel çevreyi oluşturan bu öğelerin günümüzde içinde yaşadığımız çevrenin bir parçası olduğu ve kısmen bazı öğelerin işlevlerinin farklılaşarak yeni anlamlar kazanması önemlidir. Geçmişe ait olan kültürel çevre, bölge sakinleri için “yaşayan kültür mirası” olarak değer kazanarak ve korunmaya değer görülmktedir. Arazi çalışmalarında belgelenen sitler ve peyzaj unsurları CBS veri-tabanında değerlendirilmekte, ardından CBS ‘nin bir alt uygulaması olarak nitelendirebileceğimiz Tarihsel Peyzaj Karakterizasyonu analizleri çerçevesinde değerlendirilmiştir. Böylelikle tarihsel ve arkeolojik çevreye ait dokunun korunmasına yönelik olarak bölgede arazi kullanımı değişimlerinin saptanması ve yerel yönetimlerle paylaşılmasına yönelik bir altlığın oluşturulması projenin nihai amacıdır.