Dönüştürücü Kent Projelerinde Etki Analizi ve Değerlemesi İçin Alternatif Bir Yöntem: Galata Port İstanbul Projesi Örneği

Abstract

İstanbul metropolü 1990’lı yıllardan itibaren mega kent projeleri ve yenileme projelerinin ekonomik, mekansal ve sosyal yapısı üzerinde dönüştürücü bir etkiye sahiptir. Projeler etkisinde gerçekleşen dönüştürücü etkiler “soylulaşma, kentsel eşitsizlik, yerinden edilme, sektörel değişim” gibi kuramsal tartışmalar ile ele alınmaktadır (Smith & Williams, 2013; Şen, 2011; İslam & Sakızlıoğlu, 2015). Kentlerin gelişmesi üzerinde etkileri dönüştürücü olan projeler birbirinden farklılıklar taşıyor. Mega projeler daha çok ulaşım projeleri, havaalanları yapımı gibi alanlarda yoğunlaşırken kentsel yenileme projeleri, konut ve iş alanları olmak üzere çeşitlilik göstermekle birlikte, küresel ekonomik stratejilerin kentsel politikaların özelliklerini taşıması noktasında ortaklaşmaktadırlar. Bu yönüyle kentsel yenileme, soylulaşma, mega projeler küresel bir strateji olarak çok farklı dünya metropollerinde yaygınlık kazanmaktadır (Smith, 2002). Bu durum makro çerçevesi ile sanayisizleşme sürecini yaşayan metropollerin hizmetler sektörüne ağırlık vererek yeni bir ekonomik stratejiye yer açtığını ortaya koymaktadır (Sassen, 1991). Özellikle finans ve gayri menkul alanında faaliyet gösteren iş çevreleri artık kentsel mekana yatırım yapan önemli aktörlerdir. Bu grupların yatırım yaptıkları büyük kentsel projeler, yukarıda da belirtildiği gibi konut, turizm, ticaret ve ulaşım alanında yoğunlaştığı görülmektedir. Bu araştırma İstanbul’da gerçekleştirilen iki büyük kentsel yenileme projesinin “konut ve ticaret-turizm” olarak farklılık taşıyan proje türlerinin dönüştürücü etkilerine ekonomik, toplumsal ve mekansal etkilerinin de farklılık taşıdıkları iddiası üzerinden karşılaştırmalı bir saha incelemesini amaçlamaktadır. Taksim 360 Yenileme Projesi ile Karaköy eski liman bölgesinin yenilenmesini amaçlayan Galata Port İstanbul Projesi olmak üzere, biri konut ve ofis, diğeri turizm ve ticaret projesi olarak kurgulanmalarında, bulundukları lokasyonun belirleyici rolü olmuştur. Projelerin ilan edilmesi ve uygulanma süreçleri ayrıca yarattıkları kentsel etkiler çeşitli çalışmalarda ele alınmış ve tartışılmıştır (Özden & Agar,2008; Özdamar, 2016). Bu çalışmalar sahadan elde edilen veriler ışığında projelerin “değişen kentsel fonksiyonlar, soylulaşma, turizm sektörü, eski liman bölgeleri, tarihi bölgelerin değişimi” gibi çevrelerinde yarattıkları etkilere yoğunlaşmaktadır (Erbil & Erbil, 2001;Ultramari and Fernanda, 2015; Acar, Pembe & Samet, 2015). Bu iki projenin mülkiyet değerleri başta olmak üzere kentlerin yeni sektörel gelişimleri ve toplumsal yaşamı açısından taşıdıkları önemin aynı zamanda İstanbul metropolünün geleceği açısından da yön gösterici bir etkileri olmaktadır. Bu çalışma, karşılaştırmalı analiz ile iki proje sahasında gerçekleşen dönüştürücü etkileri, proje türlerinin farklılığına bağlı verileri elde etme, bunların kategorik ayrımını yöntemsel ve kuramsal açıdan “etki analizi ve değerlemesi” açısından alternatif bir yöntem arayışına odaklanacaktır.