ŞEMS-İ ASÎ’NİN ESERLERİNDE HOCA AHMED YESEVÎ’NİN ETKİSİ

Abstract

XII. yüzyıldan itibaren Türkistan coğrafyasında sosyal ve kültürel yönden etkin olan Yesevîlik, Hoca Ahmed Yesevî’nin (ö. 562/1166-1167) düşünceleri etrafında gelişmiş ve yetiştirdiği pek çok müridiyle Orta Asya’nın çeşitli bölgelerine yayılmıştır. Yesevî’nin halifeleriyle silsileler hâlinde devam eden bu dinî-mistik hareketin önemli simalarından biri de şimdiye kadar üzerinde ciddi bir çalışmanın yapılmadığı "Şems-i Asî" mahlaslı şairdir. Hofmann ve Dmitriyeva’nın Türkçe yazmalar üzerine hazırladıkları kataloglarında kendisinden bahsedilen ve Süleyman Bakırganî’nin çağdaşı ve takipçisi olarak 12-13. yüzyıllarda yaşamış olabileceği ileri sürülen Şems-i Asî’nin Vefâtnâme- i Hazret-i İbrahim, Kıssa-i Yetîmnâme, Kıssa-i Kûdeknâme, Elifnâme ve çeşitli mecmualarda karşılaşılan hikmetleri bulunmaktadır. Hikmetleri dışında Kıssa-i Yetîmnâme ve Kıssa-i Kûdeknâme gibi eserlerindeki üslup Yesevîlik geleneğinin izlerini yansıtması bakımından dikkat çekmektedir.Bu makalede kaynaklarda hangi tarihte doğduğu ve öldüğü hakkında bilgi bulunmayan şairin Kıssa-i Yetîmnâme, Kıssa-i Kûdeknâme adlı eserlerinde ve hikmetlerindeki düşünceleri ve edebî yönleriyle Hoca Ahmed Yesevî’nin etkisi üzerinde durulup bu eserlerin Yesevîlik geleneğine olan katkılarından söz edilmiştir. Böylece Hoca Ahmed Yesevî’nin yaşadığı döneme ve sonrasına özellikle söylediği veya yazdığı ve daha sonra dilden dile aktarılan hikmetleriyle ortaya çıkan tesiri dikkatlere sunulmuştur.

Way of Yasawi which have been influential in social and cultural respects in geography of Turkestan from 12th century, developped about to Khawaja Ahmad Yasawi’s (death 562/1166/1167) ideas and spread to various part of Central Asia with many followers. One of the names of these religious-mystical movements which ongoing in the series with Yasawi’s caliphs, is a poet with Shams al-Asi pseudonym whose about haven’t maden a serious work up to now. It was mentioned and claimed in the Hofman and Dmitrieva’s catalogues of Turkish manuscripts that he must have been lived in 12-13th centuries and he have been lived in the same term with Sulaim?n Bakırgani. There are his works which are Vaf?tn?ma-i Hazrat-i İbrahím, Kıssa-i Yatímn?ma, Kıssa-i K?dakn?ma, Alifn?ma and wisdom poems in the different bulletin. Except his wisdom poems, style of his works, such as Kıssa-i Yatímn?ma and Kıssa-i K?dakn?ma attracts, which reflects marks of Yasawi tadition. In this paper, will be thought over the affect of Khawaja Ahmad Yasawi in the poets who have not been informed about the date of his born and died in the resources, works named Kıssa-i Yatímn?ma, Kıssa-i K?dakn?ma and in his wisdom poems, will be referred to this works contributions to the tradition of Yasawi. Thus, it have been given cares Khawaja Ahmad Yasawi’s affect on his era and years ahead specially with his wisdom poems which he have said or wroten and then they have been transfered from word to word.