Mimar Sinan Fine Arts University Institutional Repository
DSpace@MSGSÜ digitally stores academic resources such as books, articles, dissertations, bulletins, reports, research data published directly or indirectly by Mimar Sinan Fine Arts University in international standarts, helps track the academic performance of the university, provides long term preservation for resources and makes publications available to Open Access in accordance with their copyright to increase the effect of publications.Search MSGSÜ
Edebiyat, yeraltı ve ihlal -90'lı yıllarda Türkçe edebiyatta yeraltı sorunsalı-
Abstract
Farklı toplumsal dinamiklerden beslenen ve belirli kesişim noktaları bulunan yeraltı tarzları, ana akıma ve egemen kültüre başkaldırı niteliği taşıyan bir edebiyat oluşturmuştur ve başta fanzinler olmak üzere, farklı dil evrenlerine sahip birçok eser Türkiye’de yeraltı edebiyatı (underground literature) olarak ele alınmıştır. Türkçe edebiyatta 1990'lı yıllardan itibaren ana akım edebiyatın dışında ve sistemin karşısında var olmaya çalışan bir alan olarak yeraltı edebiyatını sorunsallaştıran bu tez, altkültür ve karşı-kültürlerin büyük oranda ifadesini bulduğu yeraltı edebiyatını, disiplinlinler arası bir yaklaşımla değerlendirmeyi amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda dünyada bu edebiyatın tarihsel ve toplumsal kökenleri ortaya konulduktan sonra, Türkiye’de 90’lı yıllarda bu edebiyatın oluşuma zemin hazırlayan tarihsel, ekonomik, toplumsal ve yazınsal durum ele alınmış ve yeni toplumsal hareketlerle yeraltı edebiyatı arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Çalışmada, Türkiye’de 90’lı yıllarda yeraltında bir hareketlilik gösteren ve anarşist, feminist, çevreci ve anti-kapitalist hareketlerin yansıdığı fanzinlerden örnek olarak Mondo Trasho’nun ilk sayısı yeraltı edebiyatı ve ihlal bağlamında, dönemin diğer dikkat çekici yayını Şizofrengi ise egemen dili bozuma uğratması açısından incelenmiştir. Fanzin örneklerinden sonra 90’lı yıllardaki fanzinler, karşı-kültür ve rock gençliğini birinci elden anlatan Şahin Uruk’un Kadıköy Felsefesine Giriş-Bir Rock 'N' Roll Yolculuğu (1996) romanı değerlendirilmiştir. Eleştirmenler tarafından Türkiye’de yeraltı edebiyatının önemli romanları arasında gösterilen ve edebiyata dair tartışmaların yanı sıra altkültürlere ve mekâna dair sosyolojik tartışmalara da içkin bir yapıya sahip Metin Kaçan’ın Ağır Roman (1990) ile Sarp Bengü’nün Acı Sigara (2001) adlı eserleri birlikte ve Tarlabaşı odağında incelenmiştir. Son olarak da yeraltı edebiyatının farklı bir tarzını yansıtan Mehmet Kartal’ın Hayatım Harbiden Roman (1999) adlı eseri incelenmiştir.
Yeraltı edebiyatı olarak adlandırılan edebiyat, ana akım ve kanon karşıtı bir edebiyat olarak merkezinde ihlali barındırmaktadır. Bu edebiyat; yayıncılık ihlali, içerik ihlali, dil ihlali ve hatta edebiyatın kendisinin ihlali denilebilecek bir pozisyon alış içinde olmuştur. Bu pozisyonlar da yeraltında farklı tarzları doğurmuş ve Türkiye özelinde bir öteki edebiyat anlayışı ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda yeraltı edebiyatının tek ve bütünlüklü bir edebiyat olmadığı, kapalı çevrimleri anlatmadığı, çoklu ve rizomatik bir yapıda olduğu bu çalışmanın vardığı sonuçlardandır. Yine, yeraltı edebiyatının kanonik bir yaklaşımla ele alınamayacağı ve yeraltı edebiyatından değil, yeraltı edebiyatlarından söz edilebileceği bu tezin ileri sürdüğü düşüncelerdendir. Böyle bir tespite götüren en önemli unsur ise birçok toplumsal dinamik ile altkültür ve karşı-kültürel argümanların farklı yeraltı tarzlarının ve dil evrenlerinin ortaya çıkmasında etkili olduğudur.