İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe ve Arapça yazma eserlerin işlemeli kumaş ciltlerinin teknik ve desen analizi

Abstract

Türk cilt sanatı tarihsel süreç içerisinde farklı malzeme ve tekniklerle bezenmiş ve dönemin tezyinat anlayışıyla paralel bir seyir izlemiştir. Türklerin sanata olan merakları ele aldıkları her türden nesne üzerinde kendisini göstermiş ve titiz bir işçilik gözetilerek sanatlı eserler vücuda getirilmiştir. Birbirinden farklı motiflerle işlenen ciltler sıklıkla deri üzerine yapıldıkları gibi kumaş üzerine de nakşedilerek ayrı bir estetik görünüm kazandırılmıştır. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi'nde 9943 adet Türkçe, 6967 adet Arapça, 1618 adet Farsça, Almanca, Fransızca, İngilizce, Rusça, İtalyanca, Rumca, Ermenice ve Arnavutça dillerine ait toplam 18.605 adet yazma eser mevcut olup İbnülemin Mahmut Kemal İnal tarafından bağışlanan 3808 yazma eserle de birlikte toplamda 22.417 kitap bulunmaktadır. 9943 adet Türkçe yazmalardan beş adet, 6967 adet Arapça yazmalardan da dört adet olmak üzere toplamda dokuz adet yazma eser cildinin işlemeli yapıldıkları tespit edilmiştir. Bu ciltlerin beş adedi deri üzerine, bir adedi düz kadife üzerine, üç adedi ise ince kumaş üzerine işlenmiştir. Ciltlerde işleme tekniği olarak, sim sırma, sarma, sap işi, iğne ardı ve boncuk işlemesi uygulanmıştır. Kataloğa dâhil edilen dokuz adet cildin künye bilgileri, görselleri ve çizimleri verilmiş ardından uygulama bölümünde bunlardan mülhem olarak sekiz farklı serbest tasarım yapılmıştır. İşlemeli kitap kapları ile ilgili yeterli sayıda kaynak bulunmaması ve uygulamalarında az oluşu tez çalışmasını bu yöne sevk etmiş ve farklı tekniklerle yapılan serbest tasarımlarla uygulamalar yapılmıştır. Diğer müze ve kütüphanelerdeki işlemeli kitap kaplarının gün yüzüne çıkması ve akademik ve sanatsal çalışmalar ışığında bu sahanın daha da zenginleşeceği ümidindeyiz.