Sosyal bilgiler ders kitaplarında çokkültürlülük ve öğretmenlerin ders kitaplarındaki çokkültürlülüğe ilişkin görüşleri

Abstract

Bu araştırma 5. 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında çokkültürlü öğelerin mevcut durumunu ortaya çıkarmayı ve İstanbul ili Beyoğlu ve Şişli ilçelerinde devlet ve azınlık okullarında görev yapan sosyal bilgiler öğretmenlerinin sosyal bilgiler ders kitaplarında çokkültürlülüğe ilişkin görüşlerini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Sosyal bilgiler ders kitaplarının incelenmesinde doküman analizi, öğretmen görüşlerinin incelenmesinde betimsel analizi yapılmıştır. Araştırmada 2021-2022 yılında MEB yayınlarına ait 5. 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitapları incelenmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu İstanbul ili Beyoğlu ilçesi ve Şişli ilçelerinde resmi ve azınlık okullarında görev yapan 14 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada ilk olarak ders kitapları alanyazına dayalı olarak belirlenen çokkültürlük öğeleri açısından incelenmiştir. Elde edilen veriler betimsel analiz kullanılarak sistematik hale getirilmiştir. Araştırmanın diğer aşamasında devlet ve azınlık okullarında görev yapan sosyal bilgiler öğretmenleri ile yarı yapılandırılmış görüşme formu üzerinden yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Öğretmenlerin vermiş oldukları yanıtlar ses kayıt cihazı ile kaydedilmiş daha sonra yazıya geçirilmiştir. Yazıya geçirilen yanıtlar betimsel analiz tekniği kullanılarak yorumlanmıştır. Araştırma sonucunda 5. 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında çokkültürlü öğelerin yer aldığı fakat belirli ünitelerde bu öğelerin yoğun olduğu görülmüştür. Sosyal bilgiler ders kitaplarında belirli kimliklere, dinlere veya ırksal gruplara vurguların olduğu, farklılıkların sosyal bilgiler ders kitaplarında yeterince yer almadığı söylenebilir. Sosyal bilgiler ders kitaplarında çokkültürlülük ile ilişkili görülen bazı öğelerde farklı kültürlere yönelik olumsuz bir bakış açısının olduğu tespit edilmiştir. Araştırmaya katılan sosyal bilgiler öğretmenlerinin tamamına yakını, sosyal bilgiler ders kitaplarında çokkültürlü öğelere yeteri kadar yer verilmediğini ve sosyal bilgiler ders kitaplarının farklı kültürleri anlama ve farklı kültürlere değer verme açısından yetersiz olduğunu ifade etmektedirler. Sosyal bilgiler dersinin ve kitaplarının farklılık taşıyan tüm öğrencilerin öğrenme sürecine katkı sağlayabilmesi için ders kitaplarında kullanılan metin, görsel ve soruların çokkültürlü eğitime katkı verecek şekilde gözden geçirilip değiştirilmesi öğrencilerin kendi kültürlerini öğrenmelerine katkı sağlayabilir. Sosyal bilgiler ders kitaplarında çokkültürlü eğitim ile ilgili yapılacak düzenlemelerde öğretmen görüşlerine başvurulabilir.