Eğilim ve üstbilişsel deneyimlerin problem çözme becerisine etkisi

Abstract

İçinde bulunulan zamana uygun yaşayabilmek ve anda olanları yakalayabilmek, zamanın beraberinde getirdiği değişim ve dönüşümün farkında olarak bunlara uyum sağlayabilmeyi gerektirir. Her çağın beraberinde getirdiği yeniliklerin birbirinden farklı olması, uyum sürecine adaptasyonu da farklı kılabilir. Ancak değişim ve dönüşüm her ne olursa olsun sürece uyum, bireyin sahip olduğu becerileri farklı formlarda kullanabilmesi ve becerileri sayesinde hayatın içerisinde aktif olarak kalabilmesiyle mümkündür. Şüphesiz her döneme uyum sağlayabilmek, günün koşullarında karşılaşılan problemlere çözüm bulabilmekle mümkündür. Problem çözme becerisi, bireyin dünyaya gelişiyle oluşmaya başlayıp öğretim süreçleriyle şekillenip yaşam boyunca kullanılması gereken temel becerilerden biridir. Bu becerinin kazanılması ve ortaya çıkması, bireylerin sahip olduğu zihinsel ve psikolojik unsurlarla ilişkili olabilir. Bireyin doğuştan beraberinde getirdiği veya sonradan kazandığı eğilimler ile geçmiş yaşantılarından elde ettiği üstbilişsel deneyimleri, problem durumuyla karşılaşılınca getirecekleri çözümleri birbirinden farklı kılabilir. Bu araştırma, 10.sınıf öğrencilerinin senaryo temelli matematik problemi çözerken ortaya çıkan eğilimleri ve üstbilişsel deneyimlerinin problem çözme becerisi üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu amaç doğrultusunda, 10.sınıf öğrencilerinin senaryo temelli matematik problemi çözerken ortaya çıkan eğilimlerinin ve sahip oldukları üstbilişsel deneyimlerin neler olduğu ve bunların öğrenim gördükleri okulların akademik düzeylerine göre farklılaşıp farklılaşmadığı araştırılmıştır. Eğilimlerin tetikleyici koşullarda ortaya çıkan gizli nitelikler olması, tanımlanabilmesi için detaylı gözleme ihtiyaç duyulması ve üstbilişsel deneyimlerin görevin farklı aşamalarında farklı etkilerde bulunabilmesi araştırmanın nitel araştırma yöntemleriyle gerçekleştirilmesini gerekli kılmıştır. Bu doğrultuda araştırma, nitel araştırma desenlerinden durum çalışması kullanılarak gerçekleştirilmiş ve katılımcılar amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örneklemesi yöntemi kullanılarak belirlenmiştir. 2022-2023 eğitim öğretim yılında İstanbul ilinde bulunan 10 farklı akademik düzeydeki ortaöğretim kurumundan seçilen birer 10.sınıf öğrencisiyle nitel görüşmeler geçekleştirilmiştir. Veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından oluşturulan yarı yapılandırılmış görüşme formu, gözlem formu ve iki adet senaryo temelli matematik problemi kullanılmıştır. Görüşmelerde katılımcılardan bir adet senaryo temelli matematik problemi seçmeleri ve okumaları istenmiş, ardından problem çözüm öncesi üstbilişsel deneyimlere ilişkin yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşme bitiminde katılımcılar, seçmiş oldukları problemlerin sesli düşünme yöntemini uygulayarak çözmüş ve bu esnada araştırmacı tarafından gözlem yapılmıştır. Problem çözümü sonrası üstbilişsel deneyimlere ilişkin yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiş ve süreç sonlandırılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşmelerden, gözlemlerden ve senaryo temelli matematik problemlerinin çözüm dokümanlarından elde edilen verilerin tamamı eğilimler ve üstbilişsel deneyimleri belirleyebilmek adına içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. Elde edilen bulgulara göre katılımcılar senaryo temelli matematik problemi çözerken azim, merak, analitik olma, sistematik olma, özgüven, dayanıklılık, dikkatli olma ve yaratıcı olma eğilimleri göstermektedir. Üstbilişsel deneyimlerinde göreve ilişkin üstbilişsel fikirler, üstbilişsel duygular, üstbilişsel yargılar ve problem çözümüyle ilişkili görülen olgular olduğu görülmektedir. Üstbilişsel duygularda yer alan zorluk hissinin üstbilişsel fikirler üzerinde etkili olduğu, katılımcıların çoğunun üstbilişsel deneyimlerinin görev öncesi ve sonrasında tutarsız olduğu, ayrıca en tutarlılık gösteren üstbilişsel deneyimlerin üstbilişsel fikirler, en tutarsız olanın ise üstbilişsel duygular olduğu tespit edilmiştir. Akademik düzeyi en yüksek okullarda öğrenim gören üç öğrencinin eğilimleri büyük ortaklıklar gösterirken farklı akademik düzeylerde öğrenim gören katılımcıların sergiledikleri eğilimlerin de birbiriyle aynı olabildiği görülmüştür. Akademik düzeyi düşük olan okullarda öğrenim gören katılımcıların üstbilişsel deneyimlerinde yer alan başarılı olma inancının daha düşük olduğu ancak matematik ön yargıları ve korkularının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Katılımcıların eğilimler ve üstbilişsel deneyimlerinin problem çözme becerisine etkisine bakıldığında belirli eğilimleri birlikte sergileyen katılımcıların, bu eğilimleri ayrı ayrı sergileyen katılımcılara göre problem çözme becerilerinin daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca sergilenen eğilimlerin dikkatli olma eğilimiyle desteklenmediği takdirde problem çözme becerisi karşısında etkisiz kalabildiği ve öz güven eğiliminin bazı durumlarda problem çözme becerisini olumsuz etkilediği ulaşılan sonuçlar arasındadır. Aynı zamanda bulgular, üstbilişsel deneyimlerde yer alan matematik ön yargısının problem çözme becerisini olumsuz etkilediğini, problemi sevmenin problem çözme becerisini sergilemede bir motivasyon kaynağı oluşturduğunu, problemi sevmemenin ise problem çözme becerisini olumsuz etkilediğini göstermektedir.