Norman Daly'nin hayalî uygarlığı Llhuros'un çözümlenmesi: Heykelde arkeolojik kurgu ve müze ilişkisi üzerine sanatsal bir araştırma

Abstract

Bu çalışmada amaç, sanatsal pratikte arkeolojik kurgu türünü çözümlemektir. Arkeolojik kurgu türü Norman Daly ve Beauvais Lyons'un hayalî kazıları üzerinden incelenecektir. Arkeolojik kurgu ilk bakışta, sanatçının icat ettiği bir hayalî uygarlığın kazılıyormuş gibi sunmasını ve atölyelerinde ürettikleri eserleri, tıpkı bir buluntuymuş gibi sergilediği "arkeolojik sahtecilik" olarak görülebilir. Ancak sanatçıların eserlerin üretiminde gösterdiği bilinçli deformasyon ve rekonstrüksiyon incelendiğinde, ticari kaygılarla üretilen arkeolojik bir sahtecilik olmadığı anlaşılacaktır. Hayalî uygarlık Llhuros ve Apasht Kazısı sergileri, hikâyelerindeki anlatımla beraber tarih müzelerini doğrudan eleştiren kurmaca arkeolojik keşiflerdir. Sanatçılar eserlerini adeta arkeolojik bir kalıntıymış gibi göstermek için ustaca arkeolojinin ve müzenin yöntemlerini kullanmışlardır. Sergideki müze atmosferi, eserlerin arkaik yapısındaki etkiyi güçlendirerek LIhuros'un tarihsel kurgusunu desteklemiş ve eserleri hayal ile gerçeklik arasında konumlandırmıştır. Seyirci arkeolojik kurgu türünde, arkeolojinin yaratmış olduğu gerçeklik algısı ve eğitilmiş hayal gücünün etkisiyle, bir çelişkinin içine dâhil olur. Sanatçılar hem yazınsal kurguda hem de biçimde gösterdikleri muzip tavırla seyirciyi, müzenin göstergelerini ve tarihin nesnelliğini sorgulamaya davet etmektedir. Söz konusu çelişkinin anlaşılması için arkeolojik disiplinin ve müzenin yöntemlerinin incelenmesi bu çalışmaya dahil edilmiştir. Hayalî uygarlık Llhuros'un çözümlenmesinde arkeoloji ve müze kavramları önemli bir rol oynar. Bu sebeple çalışmaya arkeoloji ve müze tanımıyla başlanılmıştır. Llhuros'ta arkeolojik düşünce ve pratiğinin doğrultusunda şekillenen eserler, müzenin disipline edilmiş alanında sergilenerek üretilmiş atölye ortamlarından soyutlanır ve arkeolojik bir nitelik, hatta kültürel bir kimlik kazanır. Bu sürecin ana aktörü olan sanatçı, üretim aşamasında -tıpkı arkeolojide olduğu gibi- arkeolog görevini üstlenmiş, icat ettiği uygarlığı keşfedilen bir uygarlık hikâyesine dönüştürmüştür. Daly, Llhuros'u arkeolojik kurgu türü olarak tanımlar, sanatçının Llhuros'taki çalışma prensibi incelendiğinde söz konusu tanımlama makul ve anlaşılır görülmektedir; ancak sanatçının ürettiği uygarlığı "kurgusal kültür" olarak da nitelendirmek mümkündür.Kurgusal kültür, XXI. yüzyıl, arkeoloji ve antropoloji çalışmalarının ortaya koyduğu siyasi arkeolojiyi işaret etmektedir; hatta çıkarları doğrultusunda arkeolojiyi bir güç aygıtı olarak kullanan ulusların ürettiği tarihsel yazınla ortaklıklar kurduğunu söylemek mümkündür. Arkeolojik çalışmalarda arkeoloğun özgül bir zamansallık oluşturduğu ve geçmişi yeniden yorumlarken bu fenomen doğrultusunda çalıştığı gözlemlenir. Özellikle XX. yüzyılın son çeyreğinde arkeolojide yaşanan tartışmalar, arkeolojinin, birçok çalışma ve kazının sosyo-politik bir söylemin (kolonyalist, kapitalist) egemenliğinde şekillendiğini ortaya çıkarmaktadır. Llhuros'un kurgusunda üretilen mit, bugünkü toplumların/ulusların kimliklerini daha eskiye dayandırmak için yürüttüğü tarihsel çalışmalarla hemen hemen aynı yolları izler. Bu sebeple de seyirci Llhuros'un sanatçısının bildirilmemiş nesnelerini, sanat ürünü olarak değil bir kültür nesnesiymiş gibi algılayabilmektedir. Kültür dönüşümün altında Daly'nin biçimde izlediği muzip oyunların yanı sıra ulusların ürettiği tarihsel kültür çalışmalarıyla bir ilişkisi olduğunu varsaymak mümkündür. Ayrıca arkeolojide yaşanan bu kırılmaların yanı sıra Llhuros ve Apahst gibi kurgusal kültür çalışmaları: veri ve analizlere dayanmadan üretilen sözde-arkeolojik kazıların (Cardiff devi vb.) karşısında seyirciyi daha uyanık bir hale getirir; bunu müze gibi bilginin sarsılmaz nesnelliği içerisinde sergileyerek yapar.