XIII. yüzyılda Anadolu'da çıkan isyanların altyapısını hazırlayan sebepler

Abstract

Anadolu coğrafyası bulunduğu konum gereği birçok kültüre ve millete ev sahipliği yapmıştır. Burada yer alanlardan biri ise Türkmenler olmuştur. Konargöçerlerin Anadolu arazisine geliş süreci ele alındığında 1040 yılında yapılan Dandanakan Muharebesinden sonra Büyük Selçuklu Devleti meydana gelmiştir. Selçuklular devletin oluşumunda önemli rol oynayan Türkmen ahalinin ileride kendisine sıkıntı çıkarabileceğini düşündüğünden dolayı onları idarî kademeden uzak tutmak için Anadolu topraklarına göndermiştir. Göçerler, Anadolu’ya geldiklerinde akınlar yapmaya başlamış ve yaptıkları girişimler zaman içinde ses getirmeye başlamıştır. Bilhassa durumun farkına varan Büyük Selçukluları bölgeye yönelik harekâtlar gerçekleştirerek hem onların eylemlerini desteklemiş hem de devletin sahasında bulunan göçer nüfusun buraya naklini gerçekleştirmeyi amaç edinmişlerdir. Buradaki eylemler beraberinde Bizans İmparatorluğu’nun duruma tepki göstermesini sağlamıştır. Bunun neticesinde 1071 yılında Malazgirt Savaşı meydana gelmiş, Selçuklular savaştan galip ayrılmış, mücadelenin ardından göçerler yerleşmelere başlamış ve akabinde 1078 yılında Türkiye Selçuklu Devleti kurulmuştur. Türkiye Selçuklu Devleti vücuda geldiğinden beri Anadolu’daki Türkmenlerin yerleştirilmesi konusunda liderliği kazanma mücadelesinde yer alarak onlarla olumlu ilişkiler yürütmeye çalışmıştır. Türkiye Selçukluları yaptığı hamleyle onları yanında tutmaya gayret etmiştir. Ancak her ne kadar göçerlerle ilişkiler iyi manada seyretmişse de 1239 yılında ortaya çıkan gelişmeler hem devlet hem de Anadolu coğrafyası için birtakım değişimleri beraberinde getirmiştir. Söz konusu vaziyetin ana kısmını Türkiye Selçuklu Hâkimi II. Gıyâseddîn Keyhüsrev’in bölgeye gelen Türkmenleri yerleştirememesi, iktâ arazilerinde haksız paylaşım yapması ve malî açıdan devleti zor duruma sokması oluşturmuştur. Baba İlyâs bunun farkına vararak müridi Baba İshak’la bir isyan tasarlayıp göçerlerin çoğunlukta olduğu bir hareket başlatmıştır. Baba İlyâs’ın ayaklanması 1240’da zorlukla bastırılmışsa da Moğollar Selçukluların düştüğü acziyetin farkına vararak bölgeye gelmiş ve Türkiye Selçuklularını Kösedağ’da gerçekleşen mücadelede mağlup etmiştir. Bu mücadele beraberinde bölgede Moğolların hâkimiyeti altında bir Selçuklu idaresi olmasına yol açmıştır. Aynı zamanda konargöçerlerin hem Moğol idaresinin yönetimine hem de onlarla işbirliğine girişen devlet adamlarına tepki göstermesine sebep olmuştur. Bütün bunlardan hareketle dört bölüm üzerine kurulan bu çalışmada XIII. asırda ortaya çıkan ayaklanmaların altında yatan temel etmenler detaylı bir şekilde ele alınarak incelenmiştir.