Geç Dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış Ferahü'l-Kalb (22b-54a) (Giriş-metin-dizin-tıpkıbasım)

Abstract

Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan Ferahü’l-Kalb adlı yazma, St. Petersburg Rusya Bilimler Akademisi Doğu Yazmaları Enstitüsü’nde demirbaş numarası B1015 olarak kayıtlıdır. Metin kataloglarda verilen bilgiler ışığında bir mecmuanın içinde bulunduğu düşünülmektedir. Elimizde bu mecmuanın yalnızca Ferahü’l-Kalb adlı eseri kapsayan 22b-112a varaklarının ve Ferahü’l-Kalb başlığıyla verilmiş fihristinin dijital kopyası bulunmaktadır. Çalışma, metnin 22b-54a yapraklarıyla sınırlıdır. Eserin Özbekistan Bilimler Akademisinde 6211/1 demirbaş numaralı başka bir kopyası daha bulunmaktadır. Ferahü’l-Kalb, katalog taramalarından elde bilen bilgiler ışığında 1863-1864 yılında asıl adı Abdurrahman bin Kurban Bek adlı müellif tarafından istinsah edilmiştir. Eserde müellifin edebi adı bir yerde Er-Rahmanü’l-MuǾakkibü’l- Ubeydî olarak geçmektedir. Ancak müellife ait nazım parçalarında Abdî mahlası kullanılmıştır. Nazım- nesir karışık şekilde yazılmış olarak Ferahü’l-Kalb, hem içerik bakımından hem de katalog kayıtlarındaki bilgiler ışığında Doğu Türklük sahasında istinsah edilmiş dinî-mistik bir metin olarak değerlendirilmiştir. 19. yüzyılda istinsah edilen metin, klasik dönem metinlerinin filolojik özellikleriyle birlikte Geç Dönem Çağatay Türkçesinin filolojik özelliklerini de göstermektedir. Bunun yanı sıra metinde yer yer Çağatay Türkçesinin bugünkü uzantısı olan Özbek Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesinin dil özellikleri de görülmektedir. Dolayısıyla; daha önce üzerine yapılmış herhangi bir çalışma olmayan Ferahü’l-Kalb’i dil özellikleri açısından değerlendirmek, çağdaş Türk lehçelerine giden sürecin takip edilebilmesi, 19. yüzyılda Çağatay Türkçesinin durumunu göstermesi ve ileride yapılacak olan Türk dili ve tarihi araştırmalarına katkı sağlaması bakımından önem taşımaktadır. Tezin içeriği; “Giriş”, “Metin”, “Dizin” ve eserin “Tıpkıbasım”ından oluşmaktadır. Çalışmanın giriş bölümünde tezin amacı belirtilmiş, Ferahü’l-Kalb’in elimizdeki Arap harfli yazması hakkında bilgiler verildikten sonra yazmanın tavsif yapılmıştır. Ardından eserin dili ve dahil olduğu Geç Dönem Çağatay Türkçesi dönemi hakkında bilgi verilmiş, metnin ana hatlarıyla dil bilgisi özellikleri, metinde dikkat çeken yazımlar, dikkat çeken ses bilgisi, şekil bilgisi özellikleri ve metnin söz varlığı üzerinde durulmuştur. Ardından Arap harfli metin çeviri yazıya aktarılmıştır. Dizin bölümünde sözcüklerin metinde kullanılan anlamları verilmiş ve ilgili sözcüklerin kaynak dilleri belirtilmiştir. Tıpkıbasım bölümünde Arap harfli yazmanın çalışma kapsamımızda olan 22b-54a arası dijital kopyasının tıpkıbasımı verilmiştir.