Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi'ndeki Turhan Valide Sultan Koleksiyonu'na ait saz üslûbundaki ciltlerin teknik ve desen analizleri

Abstract

Türk toplumunun sosyo-kültürel ve günlük yaşamında belirleyici bir öge olan sanat, toplumu bir arada tutan örf, âdet, gelenek, görenek ve kültürel yapı ile bir bütündür. Matbaanın icadından önce el yazması eserler hat, tezhip, ebru, minyatür, cilt, katı' sanat dallarının bir araya gelmesiyle ortaya çıkmıştır. Cilt Sanatı, Geleneksel Türk Sanatları içinde hem kapsayıcı hem de tamamlayıcılığı açısından önem arz etmektedir. Kâğıdın icadından önce papirüs ve parşömen gibi malzemeler üzerine yazılmış ve korunması için de muhtelif çözümler üretilmiştir. Fakat kâğıdın icadıyla birlikte ciltçilik önemli bir ivme kazanmıştır. Klasik sanatların birçok dalında olduğu gibi cilt sanatında da en güzel örneklere XVI. yüzyılda rastlanmıştır. Tez kapsamında incelenen koleksiyondaki eserlerin ciltlerinin XVII. yüzyıl sonu ile XVIII. yüzyıl başına ait olduğu düşünülmektedir. Bu yüzyıl eserlerinde motif zenginliğinde ve işçilikte XVI. yüzyıldaki klasik anlayışın devam ettirildiği görülür. Motiflerdeki çeşitlilik dönemin sonlarına doğru azalmıştır. Klasik devirdeki işçilikle bu dönemdeki işçilik arasında farklılıklar gözlemlenmiştir. XVII. yüzyılın sonlarından XVIII. yüzyıl başlarına doğru bir taraftan klasik devrin geleneği devam ettirilirken diğer yandan batı sanatının etkileri kendini göstermeye başlamıştır. Bu tez kapsamında kütüphanede yer alan Turhan Valide Sultan Koleksiyonu'nda mevcut olan 352 cilt incelenmiş ve 15 adet saz üslûbu tezyînatlı ciltler araştırma tezine dahil edilip, analiz edilmiştir. İncelenen ciltlerin 14'ü Arapça, 1'i ise Türkçedir. Arapça olan ciltlerin içeriği Kur'an-ı Kerim, İslam Tarihi ve Hadis, Tefsir, Fıkıh gibi dini kitaplardır. Türkçe olan cilt ise İran edebiyatına aittir. Zahriye ve serlevha sayfalarında tezyinî unsur ihtiva eden bölümlerin görselleri de değerlendirme bölümünde sunulmuştur. Koleksiyondaki 15 adet saz üslûbu cildin çizimleri yapılmıştır. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Turhan Valide Sultan Koleksiyonu'ndaki saz üslûbu ciltler, bezeme özellikleri açısından XVII. ve XVII. yüzyıla ait örnekler içermektedir. Tamamlanmış olan tez çalışması ile koleksiyondaki saz üslubu ciltler gün yüzüne çıkarılmış ve Türk Cilt Sanatı araştırmalarına katkı sunulmaya çalışılmıştır.