Resimde kompozisyonun oluşturulmasında bilinç ve bilinçdışının rolü

Abstract

Resim görsel algıya dayanır ve bu algıyı yöneten kompozisyondur. Kompozisyon, resimdeki elemanların bir araya geldiği bir yapı sistemi, bir anlatış düzenidir. Resimde kompozisyonun oluşturulmasında bilinç ve bilinçdışının rolü ayrılmaz bir bütündür. 20.yüzyılın ilk yarısından itibaren Gestalt kuramının parça bütün ilişkisinde bütünü algılamaya dair ilkeleri ile Tasarım ilke ve öğeleri kompozisyonun matematiksel temelini açıklamada ve oluşturmada kullanılmaktadır. Ancak sanatçı resmini bir matematik problemi gibi formüllerle, yani sadece bilinç ile oluşturmaz. Aynı şekilde sadece bilinçdışının kontrolsüzlüğüyle de resimde anlamlı bir bütün meydana getirilemez. Bilinçdışının sanat yapıtındaki yeri oyunla ilişkilidir. Resim yapma sürecinde tıpkı oyunda olduğu gibi yoğun deneyimler yaşanır ve bilinçdışı bilinç yüzeyine çıkma eğilimi gösterir. Resmin ve kompozisyonun oluşum sürecinde bilinç ve bilinçdışı birbirlerini yönlendirmekte, dönüştürmekte, beslemektedir ve hatta yer yer aralarında dinamik bir gerilim oluşmaktadır. Yaratıcılığın kaynağı olan bilinçdışını aktif hale getirmek için zihinsel kontrolün rafa kaldırıldığı otomatizm gibi pareidolia ve rastlantıyı olanaklı kılan yöntemler kullanılmaktadır. Resimde bilinçdışı ile karşılaşmalar; tasarlanmamış biçimler, tekrarlar, sakar eylemler ya da hatalar gibi yollarla gerçekleşmektedir. Tetiklenen çağrışım zincirleri ile hem yaratıcılık artar hem de resim anlamını bulmaya başlar. Rastlantının yol açtığı çağrışımların kaynağı bellektir. Bilinçdışına bastırılmış rahatsız edici anılar bilinç düzeyine sansüre uğrayıp şifrelenmiş olarak ulaşmakta, tuvalde beliren imge bu şifreleme sonucu karşımıza apaçık bir şekilde değil, dönüşüme uğrayarak metaforlaşmış olarak çıkmaktadır. Serbest çağrışım metodunun kullanımıyla bilinçdışı imgelerin metaforik analizini yaparak resmin gizil anlamı ortaya çıkarılabileceği gibi, bu imgelerin bellekle, anılarla, düşüncelerle olan ilişkisi de belirlenebilir. Resimde kompozisyonun oluşturulmasında bilincin ve bilinçdışının, bir bütün olarak sarmal halde hareket ettiği sonucuna varılmıştır.