Çağdaş siyaset felsefesinde post-Marksizm: Özne, siyaset ve demokrasi üzerine eleştirel soruşturmalar

Abstract

Bu çalışmada, çağdaş siyaset felsefesinde tartışılmakta olan toplumsal dönüşümün "özne"sini tayin etmeye ve yeniden belirlemeye ilişkin soru(n)lar ve felsefi olanaklar ele alınmıştır. Çağdaş siyaset felsefesinin merkezi problemlerinden olan bu sorulara yönelmenin temel gerekçesi; kapitalizmin yeni stratejilerle ekonomik ve toplumsal krizlerden güçlenerek ve genişleyerek çıktığı, fakat buna karşın toplumsal ve siyasal dönüşümü gerçekleştirmesi beklenen gücün zayıflayarak dağıldığı veya ayrıştığı iddialarının felsefi açıdan (ve ayrıca tarihsel ve siyasal perspektiflerden) geçerliliğini sorgulamaktır. Bu iddialar dönüştürücü gücün yeni bir siyasal strateji üretemediği eleştirisi temelinde, özellikle Marksist teoriden farklı yeni anti-kapitalist toplumsal hareketlere işlerlik kazandırmak üzere girişilen bir çabayı ifade etmektedir. "Politik olana dönüş" (turn to the political) çağrısında ifade edilen bu yeni siyasal projenin temel eleştirisi; Karl Marx'ın bugünü yeniden inşa etmeye yönelik bir siyasal tasarımının olmadığı ve bu nedenle Marksist teorinin büyük oranda terk edilmesi gerektiği yönündedir. Bu çağrı özellikle iki hat üzerinde ilerler. İlki Marx‟ın emek kavramının, değişen koşullara bağlı olarak yeni üretim tarzını kavramak bakımından yetersiz kaldığı ve bu nedenle yeni bir emek teorisine ihtiyaç duyulduğu iddiası üzerinden temellendirilen "maddi olmayan emek" kavramı ile şekillenir. İkinci yönelim Marx'ın siyasalı ekonomiye indirgediği ve bu temelde devrimi a priori olarak ayrıcalıklı kılınan bir özne anlayışına dayandırdığı, fakat değişen toplumsal koşullar gereği artık böyle bir öznenin tanımlanamayacağı iddiasıyla Marksist kategorilerden radikal bir kopuşun gerektiğini ifade eden "radikal demokrasi" projesidir. Marksist perspektifte; toplumsal yapılardan bağımsız, daha doğrusu tek yönlü bir belirleme veya kendi kendini belirleme imkanına sahip, otonom bir siyasal veya ekonomik alanın ancak kapitalizmin onto-politikasında mümkün olduğunu, bu bakımdan insan etkinliklerinin böylesine keskin ayrılmasının yabancılaşmanın göstergesi olduğunu vurgulamak önemlidir. Bu nedenle post-Marksist yaklaşımların, demokratik perspektife her ne kadar kayda değer katkılar sunsalar da- Marksist teori açısından üretici etkinlikler ile siyasal olanın ilişkiselliğini göz ardı etmeleri bakımından kapitalist sistemdeki yabancılaşma pratiğini yeniden ürettiklerini ve liberal demokrasinin sınırlarında kaldığını göstermeyi amaçlıyorum. Çünkü mevcut kapitalist sistemi doğal bir veri olarak değil, tarihsel bir üretim biçimi olarak ele alması ve onu bir sömürü ve yabancılaşma durumu olarak analiz etmesi Marx'ı ayırt edici kılan bir özelliktir. İşte bu yabancılaşma boyutundan hareketle çalışmanın ilk bölümünün üzerine tesis edileceği üç temel kavram vardır. Emek, siyaset ve demokrasi. İlk bölümde yapılan kavramsal analizler, ikinci bölümde Negri ve Hardt'ın "maddi olmayan emek" eksenli siyasal kavrayışları, üçüncü bölümde ise Laclau ve Mouffe'un söylem ve radikal demokrasi eksenli siyasal kavrayışlarını değerlendirme zemini sunacaktır. Bu değerlendirmelerde, Marx'ın en temelde yabancılaşmayı görünür kılma ve aşma çabasının, emek teorisinde olduğu gibi siyaset ve demokrasi analizi için de söz konusu olduğunu vurgulamak ve yabancılaşmanın devlet, sınıflı toplum ve dahası burjuva toplumunun biçimsel demokrasi anlayışında da nasıl işleyip tezahür ettiğini görmek önemlidir. İkinci bölümde, Negri ve Hardt'ın, İmparatorluk mefhumu ve onun sosyo-ekonomik temeli olarak görülen "maddi olmayan emek ve üretim" kavramları incelenecektir. Değişen siyasal ve ekonomik koşullar gereği Marx'ın ötesine geçme çabası olarak okunabilecek bu teorinin tarihsel olarak Otonomi hareketi ile ilişkisi gösterilecek, post-Fordist üretim modelinde ortaya çıkan küresel iktidar analizi ve işçi sınıfının Çokluk kavramıyla genişletilmesinin teorik temelleri ele alınacaktır. Çalışmanın son bölümünde Laclau ve Mouffe'un siyasal perspektifleri zemininden türeyen bir proje olarak "radikal demokrasi" projesinin tarihsel zemini, dayandığı kavramlar ve felsefi kaynakları ve gerçek anlamda siyasal bir teklif olup olmadığı sorgulanacaktır. Dolayısıyla bu teori ekseninde öznellikten ve ayrıcalıklı bir özne belirlemekten vazgeçmenin siyasal karşılığının Marksist perspektifte ne olduğu/olabileceği değerlendirilecektir. Bu analiz ve değerlendirmeler ekseninde çalışmada işçi sınıfının değişen toplumsal, tarihsel, ekonomik ve siyasal koşullar bağlamında radikal dönüşümün ve toplumsal mücadelelerin öznesi olmaya devam edip etmediği sorusu yanıtlanmaya çalışılacaktır.