Merleau-ponty'nin kartezyen özne eleştirisi

Abstract

Bu çalışmada Merleau-Ponty'nin Algınıın Fenomenolojisi'nde ortaya koyduğu beden düşüncesi üzerinden Descartes'ın kartezyen öznesine getirdiği eleştiriler ele alınmaktadır. Bilindiği gibi Descartes açık seçik ve kesin olarak neyin bilinebileceğinin araştırılması sürecinde duyular aracılığıyla edinilen herşeyin yanlış ve yanılsama olduğunu varsayar. Fakat nelerin yanlış ve şüphe edilmesi gerektiğini ortaya koymaya çalışırken Descartes, şüphe edimi boyunca bizzat kendisinin varolduğundan asla şüphe edemeyeceğini söyler ve açık seçik ve kesin olan bir önermeye ulaşır. Bu "cogito ergo sum" önermesidir. Descartes bu önermenin ifade ettiği hakikatin felsefenin ilk ilkesi olarak kabul edilebileceğine inanır. Fakat Descartes'ın bu felsefi hamlesi kendi kendisini açık seçik ve kesin olarak bilenin düşünen ben olduğunu, onda bedene dair hiç bir niteliğin olmadığını aksine onun tek öz niteliğinin düşünmek olduğunu ima eder. Böylece Descartes'ın ben düşüncesi bedenden tamamen soyutlanmış olur. Radikal şüphe edimiyle kendi duyusal deneyimiyle bağlarını tamamen koparan Descartes felsefenin öznesini öz niteliği sadece düşünmek olan saf zihne indirgerken kendisine duyusal olarak verilen dış dünyanın varlığını da yadsıdığı bir perspektife yerleşmiştir. Descartes'ın felsefesinin bu anlamda kendi döneminin doğa bilimlerini yeniden şekillendiren matematiksel düşüncenin etkisinde kaldığı ve içinde yaşadığımız biricik dünyayı bilimsel düşüncenin perspektifinden yorumladığı söylenebilir. Husserl fenomenolojisi bu anlamda Descartes'ın radikal şüphesinin dış dünyanın varlığını yadsıyan karekterinin bir eleştirisini vererek fenomenolojik epokhe'yi işe koşar. Fenomenolojik epokhe ben ve dünya ilişkisini bilimsel düşüncenin ön kabullerini ve varsayımlarını kullanım dışı bırakarak yeniden ele alır. Bu bağlamda Husserl'in yönelimselliğe dair ifadeleri dünyayla kurduğumuz nesnellik öncesi ve bilim öncesi bir ilişki olduğunu gösterecektir. Merleau-Ponty Husserl'in fenomenolojisi ile birlikte görünüre çıkan ben ve dünya ilişkisinin nesnellik öncesi ve bilim öncesi niteliğini algılayan özne ve algılanan dünya betimlemeleriyle yeniden ele alacaktır. Merleau-Ponty'e göre Descartes felsefesinin şekillendirdiği kartezyen özne kendisini sadece düşünme ve bilinç edimleriyle tanımlayarak ve onlara indirgeyerek beden deneyimini yok saymış ve bunun sonucunda kendi varoluşunu ve dünya deneyimini elden kaçırmıştır. Bu çalışmada Merleau-Ponty'nin yaşayan bedene yönelik betimlemeleri ışığında beden deneyimini kendisine dahil etmiş ve onu üstlenmiş olan öznenin dünya deneyimi ve bu deneyimin sahip olduğu imkanlar tartışılmaktadır.