Sahra-altı Afrikalı göçmenlerin İstanbul'daki müzik ve dans pratiklerinin ağ analizi yöntemi ile incelenmesi

Abstract

İstanbul'da güncel olarak, dünyanın çeşitli coğrafyalarından Türkiye'ye göç etmiş çok sayıda göçmen topluluk yaşamaktadır. Bunlar arasında, çoğunlukla ekonomik sebeplerle Sahra-altı Afrika ülkelerinden Türkiye'ye gelen göçmenler de bulunmaktadır. Farklı ülkelerin vatandaşı olan, farklı inanç pratikleri sürdüren, farklı dilleri konuşan Sahra-altı Afrikalıların İstanbul'da yaptıkları işler, çok çeşitli olmakla birlikte, becerileri ve edindikleri çevreye bağlı olarak değişmektedir. Sahra-altı Afrika ülkelerinden gelen göçmenler arasında çok sayıda, profesyonel müzik ve dans aktiviteleri yürüten müzisyen ve dansçılar da bulunmaktadır. Göçmenlerin profesyonel müzik ve dans işleri bazen tek seferlik/geçici bazen uzun süreli/kalıcı olmaktadır. İcracılar genellikle birden fazla müzik ve dans işinde çalışmakta, bazen ikisini bir arada icra etmekte, çoğunlukla müzik ve dans harici kazanç sağladıkları başka bir iş daha yapmaktadırlar. Göçmenler müzik ve dans işlerini kazanç elde etmek için yapmanın yanı sıra "ritüeli devam ettirme" ve "prova yapma" gibi nedenlerle ekonomi dışı sosyal ilişkilerin güçlendiği müzik ve dans icraları da gerçekleştirmektedirler. Bu bakımdan, İstanbul'daki Sahra-altı Afrikalıların yeteneklerini sergiledikleri, kültürel pratiklerini sürdürdükleri müzik ve dans icraları hem sosyal hem de ekonomik ilişkiler kurdukları etkinliklerdir. Bu çalışmada, müzik ve dans performansları sayesinde kurulan tüm bu sosyal ve ekonomik ilişkileri mümkün kılan aracılar, bunların icra edildiği mekanlar, bu mekanlar üzerinden oluşan gruplaşmalar ve gruplarda merkezi rolde olan aktörler tespit edilmeye çalışılmıştır. 2020-2022 yılları arasında gerçekleşen araştırmada, yüz yüze ve dijital etnografi tekniklerinden yararlanılmış, konser, festival gibi çeşitli etkinliklerde, restoran, kafe, gece kulübü, kilise gibi icra mekanlarında gözlemler yapılmış, icracıların verdikleri eğitimlere katılımcı gözlem yoluyla dahil olunmuş, göçmenlerle derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Alan araştırması sonucunda elde edilen tüm veriler UCINET veri analiz programı aracılığıyla görselleştirilmiş, oluşan haritalar üzerinden sosyal ağlar analiz edilmeye çalışılmıştır. Analizde kullanılan ilişki ağı verilerine ayrıca ülkeler, bölgeler, demografik yapı, müzik ya da dans icrası, icra edilen türler gibi değişkenler de dahil edilmiştir. Analiz sonucunda araştırmanın örneklemi olan Sahra-altı Afrikalı 39 aktörün 33'ünün büyük bir ilişki ağı oluşturduğu görülmüştür. Ayrıca bu ağın İstanbul'daki Sahra-altı Afrikalı müzisyen ve dansçılar arasında iki temel gruplaşma odağı oluşturduğu tespit edilmiştir. Bu gruplaşmalar göçmen icracıların ifade ettiği şekilde "geleneksel" ya da "popüler" türlerde icra yapıyor olmalarına göre ayrılmaktadırlar. Bu ağların kesişimlerinde bulunan merkezi roldeki Sahra-altı Afrikalı aktörlerin, Sahra-altı Afrikalı olmayan işveren ve menajerlerin ve icra mekanlarının sosyal ve ekonomik ilişkilere etkisi, oluşturulan ağ görselleri üzerinden tartışılmaktadır. Ayrıca büyük ağın dışında kalan aktörlerin değişkenleri de büyük ağı oluşturan 33 aktör gibi, kişileri birbirlerine bağlayan ya da birbirinden ayıran sosyal ve ekonomik ilişkileri, arkadaşlıkları, dayanışmaları sağlayan tüm dinamikler ayrıntılı olarak incelenmeye çalışılmıştır. Yapılan alan çalışmasının sosyal ağ analizi yöntemi ile desteklenmesi, elde edilen verilerin sadece görselleştirilmesini sağlamamış, bilgi üretimine katkı sunmuştur. Sahra-altı Afrika ülkelerinden Türkiye'ye gelen göçmenlerin Türkiye'deki yaşantıları ve göç deneyimleri üzerine sınırlı fakat güçlü bir literatür mevcutsa da göçmenlerin müzik ve dans pratikleri birkaç belgesel çalışması dışında nadiren konu edilmiştir. Bu araştırma, bu açıdan, Türkiye'de güncel göçmen toplulukların ve özellikle Sahra-altı Afrika ülkelerinden gelen göçmenlerin kültürel üretimleri üzerine mevcut sınırlı literatüre katkı sunmayı amaçlamaktadır.