Metropol Çeperinde Kamusal Yaşam Deneyimlerinin Toplumsal Ve Mekansal Boyutları

Abstract

Çalışmanın amacı, İstanbul’un çeper ilçelerinden biri olan Pendik’te, farklı kentleşme örüntüleri gösteren iki mahalle olan Doğu Mahallesi ve Orta Mahallesi’nde yaşayan kentli bireylerin günlük yaşam deneyimlerinden yola çıkarak, mahalle, ilçe ve metropol düzeyinde hangi ve ne tür kamusal mekanları ve olanakları kullanarak toplumsallaşma ve kamusal yaşama katılma deneyimi geliştirdiğini, bireysel farklılıklara (yaşa, cinsiyete, eğitim, istihdam, aidiyet duyulan mahalle, iş ya da okul çevresi gibi ortama, boş zaman alışkanlıklarına vb.) göre ortaya çıkan çeşitliliği anlamaktır. Bu sayede mekân odaklı kamusal mekân çalışmalarında izlenen yöntem yerine kentli bireyin deneyimini yani özneyi odağına alan bir yaklaşım geliştirilmiş olacaktır. Yöntemsel olarak, literatür araştırması, veri taraması, ön hazırlık ve saha araştırması yapılmıştır. Literatür ve veri araştırmasında, Pendik’in tarihsel gelişimi ve kentleşme sürecini anlamak için, erişilebilen makaleler, kitaplar, UTM’deki tezler taranmıştır. Pendik’in sosyo-ekonomik ve demografik niteliklerini anlayabilmek için TÜİK ve İstanbul İstatistik Ofisi tarafından hazırlanmış veri setlerine başvurulmuştur. Ön hazırlıkta, saha gezileri ve Pendik Belediyesi’nin Strateji Geliştirme Müdürlüğü, Plan ve Projeler Müdürlüğü, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü, Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğünden yetkililer ile görüşmeler yapılmıştır. Saha çalışmasında üç farklı araştırma yöntemi kullanılmıştır: Gözlem, anket ve mülakat. Sahayı tanıyabilmek için yapılandırılmış föylerle gözlem yapılmıştır. Yüz yüze yapılan anketler yapılandırılmış ve yarı-yapılandırılmış soruları içermektedir. Derinlemesine mülakat çalışmasına, anket yapılan kişilerden mülakat yapmayı kabul edenler ile Ocak 2020’de başlanmış Mart’ta ortaya çıkan pandemi dolayısıyla durdurulmuştur. Çalışmanın temel bulguları ve çıktıları, şöyle özetlenebilir: Pendik’in kendi merkezini oluşturduğu ve hatta kendi içerisinde ayrı bir çeper barındırdığı görülmüştür. Tuzla, Kaynarca, Kartal gibi çevreden ziyaretçi çeken Pendik Çarşısının, bir merkezden beklenen hizmetleri büyük oranda sağladığı ve bir merkez olarak işlediği/algılandığı söylenebilir. Diğer yandan ulaşım bağlantıları ve imkanları alt ölçekteki bu merkez-çeper ilişkisinde oldukça belirleyicidir. Mahallelerin olanakları, gündelik yaşamda belirleyicidir. Yürüme mesafesinde kültür merkezine, sinema ve alışveriş olanaklarına, deniz kenarına ve yeşil alanlara erişimi olan ve ekonomik açıdan daha iyi durumdaki Doğu Mahallesi sakinlerinin metropolle ilişkilenmelerini sağlayan çeşitli ulaşım olanakları bulunmaktadır. Orta Mahalle’de yaşayanlarsa ekonomik zorluklarla mücadele etmekte, altyapı sorunları, dönüşüm söylentileri, güvensizlik, ulaşım seçeneklerinin yetersizliği, parkların azlığı gibi temel kentsel olanaklardan yoksun kalmaktadırlar. Kamusal yaşam açısından kişilerin olgusal özelliklerine bağlı farklılaşmalar tespit edilebilmektedir. Özellikle Orta Mahalle’de kadınlar ve erkeklerin gündelik rutinleri arasındaki farklılıklar dikkat çekicidir. Cinsiyet mekanları üzerinden net bir ayrıma sahipmiş gibi görünen bu rutinler hafta sonlarında ailelerin bir arada gerçekleştirdiği aktivitelerle kesişebilmektedir. Kamusal yaşamda etkili bir diğer önemli faktör ise yaştır. Farklı yaş gruplarının gündelik yaşamlarında eriştikleri kamusal teritoriler ve bunu genişletmeye yönelik motivasyonları farklılaşmaktadır. Kentsel olanaklar kamusal yaşam açısından önemli bir zemin oluşturmaktadır. Ancak kamusal yaşamın kurucu öğelerinden bir diğeri de toplumsal ilişkilerdir. Doğu Mahallesi’nde özellikle çarşı esnafı ile kurulan ilişkiler kişilerin kamusal yaşamında önemli bir etkiye sahipken, Orta Mahalle’de bunun komşular üzerinden kurulduğu görülmüştür.