Pristine Kenti Kültürel Mirası Koruma Sorununun Aşılmasında Sürdürülebilir Yenilikçi Yaklaşımlar

Abstract

Amaç: Priştine kentinin zaman- mekan bağlamında geçirdiği değişimler ile kent merkezinin sahip olduğu kültürel mirasının kentsel bütün ile ilişkilendirilmesine odaklanılan bu çalışmada kentsel sit ve kültürel mirasın korunmasına yönelik önerilerin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Araştırma Projesinde; Kosova geneli ve Priştine kentinde günümüze ulaşan Osmanlı dönemine ait kültürel eserler ve kentsel doku araştırmaları literatüre dayandırılmıştır. Böylece alt saha çalışmasına odaklanmadan önce Kosava geneli Osmanlı Dönemi kültür mirası bütünleşik olarak ortaya konulmak istenmiştir. Ayrıca Priştine kenti modernleşme sürecindeki yapısal dönüşüm süreçleri ve yerel koruma araçları literatüre dayalı olarak incelenmiştir. Ayrıca Priştine tarihi kent merkezinde arazi kullanım, kent ve sokak doku analizleri, tarihi-kültürel yapılar, kentsel hafıza haritalama çalışmalarından elde edilen bulgulara dayalı olarak yenilikçi koruma stratejileri geliştirilmeye çalışılmıştır. Bulgular ve Çıktılar: Kosova’da öne çıkan başlıca Osmanlı kültürel eserler, camilerdir. İlk camiler XV. yüzyıla aittir. Bu dönemde hemen hemen bütün şehirlerde birer büyük cami bulunmaktadır. Bunlar Priştine Fatih Camii, Prizren Kırık Camii (Fatih Sultan Mehmet Namazgahı), İpek Bayraklı Camii, Vustri ve Mitrovica’da Gazi Ali Bey Camileridir (İbrahimgil, 2006). Dini yapılar dışında Kosova’da vakıfları tarafından yaptırılmış hamamlar ve köprüler olduğu bilinmektedir(Shtylla,1974). • Kosova’da. Osmanlı kent ve sokak dokusu topografyanın doğal yapısı ile uyumlu organik bir dokudur. Geleneksel konut dokusundaki bahçe, sokağın doğal çizgisini izleyen yüksek duvarlarla sokaktan ayrılmaktadır(Pajko:2011). • Kaynaklara göre, Priştine şehir merkezi, açık ve kapalı çarşıları barındıran Eski Çarşı ‘Divan Yolu (Divan Jolli) aksından oluşmaktaydı. Genelde bir –iki katlı dükkanlardan oluşan çarşı önemli ibadet yapıları ve ortak kullanım alanları (Çarşı Cami, Yaşar Paşa Camii, Fatih Camii ve hamamı ve Avra Sinagogu ile çevriliydi. (Kosova Mirası, 2008). • Priştine tarihi kent merkezi büyük oranda 1950-1970’li yıllarda modern kent inşa süreçlerinde değişime uğramıştır. • Priştine tarihi kent merkezinin korunması konusunda ilk somut adım 1978'in ‘’Priştine Ayrıntılı Kent Planı’’ ile atılmış 1987 ‘’Priştine Genel Kent Planı’’nı ve 2004 tarihli “Priştine Kentsel Gelişme Stratejik Planı”nda tarihi kent merkezinin sınırları tekrar belirlenmiştir. • Araştırma Projesi kapsamında saha analizleri ile Priştine zihinsel algı haritası oluşturulmuştur. Öneri kentsel koruma alan sınırı, mevcut koruma alanına cephe veren aksın batısında yer alan ve “Tophane” olarak bilinen alan ile batı yönünde tarihi çarşı çevresi üzerinde yükselen modern kent ve mimarlık örneklerini de kapsayan alan olarak belirlenmiştir. • Geleneksel ve modern kent dokuları arasında ahenkli bir geçiş sağlayacak şekilde kentsel koruma ve canlandırma yönünde yapılandırma proje etaplarının oluşturulması öngörülmüştür. • 2030 sürdürülebilir Kentsel Kalkınma Stratejileri kapsamında kentsel kültürel mirasın aynı zamanda ekonomik ve sosyal bir değer olarak sürdürülebilir kentsel kalkınmanın bir aracı olarak değerlendirmek üzere koruma alan yönetimi ve sürdürülebilir kültür turizm proje önerilerinin geliştirilmesi öngörülmüştür.