İgor Stravinski ve George Balanchine iş birliği: Agon Balesi'nin Laban Notasyonu üzerinden bir incelemesi

Abstract

Bu çalışma, çoğu göç halinde geçen bir yaşamın, savaştan kaçışın, sanatsal arayışın ve yeni dünyaya ayak uydurma çabasının da aralarında bulunduğu bir çok ortak yöne sahip olan iki sanatçının 46 yıl süren iş birliğinin zirvesi olduğu kabul edilen bir yapıtın; Agon balesinin Laban hareket notasyonu üzerinden bir incelemesidir. Agon, İgor Stravinski ile George Balanchine'in Avrupa'dan Amerika'ya göç edişlerinin ardından ikinci safhasına geçen işbirliklerinin 20. yüzyılın sanatına kattığı en zengin içerikli yapıtlarından biri olması sebebiyle müzikolojik bir araştırma için çok değerli veriler sunmaktadır. Müzik ile dans/hareket ilişkisinin bir sanat yapıtı üzerinden okunabilmesini mümkün kılabilecek en değerli unsurlar, o yapıt ile ilgili yazılı kaynaklardır. Stravinski ile Balanchine'in dostluğunun başladığı yıllarda, Avrupa'da iki dünya savaşı arasında sıkışıp kalmış bir diğer sanatçı ise Rudolf Laban'dır. Rudolf Laban'ın ortaya attığı ve geliştirdiği hareket notasyonu, bu tezin odak noktası olan Agon balesinin koreografik incelemesinin yapılmasını sağlayan kaynaktır. Laban hareket notasyonu, bir dans yapıtının kendisine eşlik eden müzik veya seslerle olan ilişkisinin kağıt üzerinde incelenebilmesini, görsel kaynakların ulaşamadığı noktaların görülmesini, dolayısı ile sözkonusu yapıta 360 derece bir bakışı mümkün kılar. Müziği 1953-1957 yılları arasında bestelenmiş, koreografisi 1957 yılında tasarlanmış ve aynı yıl ilk kez sahnelenmiş olan Agon balesinin tamamı 1987 yılında Virginia Doris tarafından Laban hareket notasına alınmıştır. Bu tezde yapıtın tamamının hareket partisyonu, müzik partisyonuyla paralel bir şekilde incelenmiş, müzik ve koreografi ilişkisinin örtüşen, ayrılan ya da birbirini tamamlayan tüm yönleri tespit edilmeye çalışılmış, bunun yanı sıra Stravinski, Balanchine ve Laban'ın yaşamları, sanata bakış açıları ve 20. yüzyıl sanatındaki yerleri üzerine bilgiler verilmiştir. Laban hareket notasyonunun sunduğu detaylı verilerin, Türkiye'de halen sahnelenmemiş olan Agon balesinin tamamı ya da bölümlerinin çalışılabilmesi ve izlenmesine imkân sağlayacağını umuyorum. Rudolf Laban'ın 1928 yılından itibaren geliştirmeye başladığı ve özellikle yüzyıl ortasından itibaren ciddi bir literatürü oluşmuş olan Laban hareket notasyonu, ülkemizde müzikoloji disiplini kapsamında veri olarak henüz değerlendirilmiş değildir. Müzik ve dans/hareket ilişkisinin bilimsel analizinin, müzikolojiyi besleyen yazılı kaynaklar arasındaki yerini alması, bu hareket notasyonunun öğrenilerek değerlendirilebilmesiyle doğru orantılı bir hızla gerçekleşecektir. Bu sayede koreografi, kompozisyon ve müzikoloji alanları ortak çalışmalar yürüterek yeni yapıtlar üretebilecek, hareket içeren tüm yapıtların incelenmesi paralel bir şekilde yürütülebilecektir. Dans yapıtlarını hareket notasyonu üzerinden okuyabilmenin, müzikoloji ve etnomüzikoloji alanlarında yapılmakta olan güncel ya da tarihsel araştırmalara katkısının büyük olacağına inanmaktayım.