Bir "sessel" dönüşüm hikayesi olarak Gaziosmanpaşa Sarıgöl kentsel yenileme projesi

Abstract

Bu çalışma, Gaziosmanpaşa Sarıgöl Mahallesinde uygulanmakta olan kentsel yenileme projelerinin mahallenin soundscape'ine etkisini, Sarıgöl'ün geçmiş ve güncel ses ortamını kıyaslayarak analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada mahallede ikamet eden Roman topluluğu, müzik ve sesi gündelik pratikte bir iletişim ve kimlik inşa aracı olarak kullanmaları dolayısıyla Barry Truax'ın Acoustic Communication yaklaşımında öne sürdüğü akustik topluluk örneği olarak ele alınacak, mahallenin kimliğini, dolayısı ile soundscape'ini oluşturan sesler, yine bu yaklaşımının kavramları ile değerlendirilecektir. Bu bağlamda mahallede aidiyet ve kimlik mevhumlarının inşasında önemli rol oynayan ve topluluğa dair -hem topluluğun kendisi için hem de topluluğu dışarıdan duyanlar için- özgün ses verileri oluşturan sesler, soundscape yaklaşımında belirtildiği üzere soundmark olarak ele alınacaktır.2013 yılında deprem riski ve çarpık kentleşme gerekçesiyle riskli bölge ilan edilen Sarıgöl mahallesinin, 2014 yılında yıkım süreci öncesinde sosyal dokusunu, Trakya bölgesinden göç etmiş Romanlar ve Balkan göçmenleri oluşturmaktadır. 2015 yılında Sarıgöl'de yapılan ilk 725 konutun 182'sinin hak sahiplerine, 543'ünün ise Sarıgöl dışında yaşayan kişilere satışıyla mahallenin sosyal dokusu ve kimliği değişime uğramıştır. Mahalledeki sosyal doku ve kimlik değişiminin "sessel" düzlemde de bir yansıması söz konusudur. Bu bağlamda mahallenin kimliğini oluşturan dört adet soundmark'ın soundscape'te daha az duyulmaya başladığı gerek mahalleli ile gerekse mahalleyi dışarıdan duyanlarla yürütülen yarı-yapılandırılmış görüşmeler sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu sesler şu şekilde sıralanabilir; müzisyenlerin provalarının sesleri, camlardan dışarıya taşan oyun havaları, düğünler, ev dışında yapılan sohbetler. Bu seslerin gündelik pratikte az duyulur hale gelmeye başlaması, Romanlar için aidiyet hissiyatının azalmasına sebebiyet verirken aynı zamanda mahallede müzisyenliğin yeni nesillere aktarımında da dönüşümüne yol açmaktadır. Müzisyenlik aktarımının sekteye uğramasında, kentsel yenileme projeleri sonrası mahalleden taşınan ustaların (icracıların) yoksunluğu ve bunu takiben icra pratiklerinin soundscape'te duyulamaz hale gelişi etkilidir. Sözlü gelenek içinde sürdürülen, usta-çırak ilişkisine dayalı müzikal aktarım için mahallenin kentsel yenileme öncesi soundscape'i -mahallede yaşayanların birbirlerinin hayatından, hangi müziği dinleyip, icra pratiklerinden ve ne şekilde icra ettiklerinden ses yolu ile haberdar olduğu- müzik öğrenmek isteyen kişiler için motive edici bir işlev görürken, mevcut soundscape'te icracıların eksikliği aktarım pratiklerini etkilemektedir. Bu bilgiler ışında, bu tez çalışmasında, Sarıgöl mahallesinde ikamet eden Romanlar bir akustik topluluk örneği olarak ele alınmakta, Roman kimliği ve aidiyetini oluşturan belli soundmark'lar bir yıllık alan çalışmasından elde edilen verilerle açıklanmakta ve mahallenin bir mekan olarak bu topluluğun inşasında üstlendiği rol Steven Feld'in akustemoloji yaklaşımı üzerinden tartışılmaktadır.