Tarihi dokunun korunması amaçlı kentsel tasarım rehberi oluşturulması ilkeleri: İstanbul ili, Beylerbeyi-Çamlıca Caddesi örneği

Abstract

Kültürel miras niteliğindeki tarihi dokular, özgün halleri ile korunup, çağdaş kentin olağan akışı içinde yaşatılmalıdır. Özgün kimlik ve karaktere sahip tarihi alanların korunması ve yaşatılması için o alana özgü değerlerin, sorunların, ihtiyaçların ortaya konarak değerlendirmesi gerekir. Kentsel tasarım rehberleri, belli bir konuyu veya alanı farklı boyutlardan, yönlerden, ölçeklerden ve içeriklerden detaylı biçimde ele alma imkânı sunmaktadır. Bu nedenle birçok farklı unsuru bir arada barındıran tarihi dokuların korunması ve kent hayatı içinde yaşatılması için kentsel tasarım rehberinin kullanılması uygun bir yöntem olarak değerlendirilmiştir. Tez çalışması için örneklem olarak, kentsel miras alanı nitelindeki "Beylerbeyi-Çamlıca Caddesi" seçilmiştir. Boğaziçi köylerinden biri olan Beylerbeyi semtindeki en eski yollardan biri olan Beylerbeyi-Çamlıca Caddesi'ni çevreleyen yapılaşmanın Bizans Dönemi'ne kadar dayandığı rivayet edilmektedir. Cadde'ye korunması gerekli miras değeri kazandıran geleneksel konutlar ise 19.yy'da inşa edilmiştir. Cadde; tarihi çeşmesi, çeşmenin etrafındaki meydanı, tarihi çınar ağaçları ile Osmanlı Dönemi'nin klasik sokak dokusunun günümüze kadar ulaşmış örneklerinden biridir. Cadde üzerindeki Cumhuriyet Dönemi'nin ilk yıllarında inşa yapılar da dönemin özelliklerini yansıtan mimari tasarım özellikleri ile korunması gerekli yapılardır. Bu çok katmanlı doku ve Boğaziçi'nin doğal dokusunun bütünlük içinde varlığını sürdürmesi kent hafızasında önemli bir yer tutmaktadır. Beylerbeyi- Çamlıca Caddesi'nin tarihi dokusunun oluşumu ve yapılaşma düzeninin gelişim süreci değerlendirilmiştir. Yaşanan değişim süreçleri, Beylerbeyi- Çamlıca Caddesi'nin hem fiziki hem de sosyal dokusunun etkilenmesine yol açmıştır. Tez kapsamında çağdaş kent hayatının tarihi doku üzerinde oluşturduğu baskı sonucu değişen düzenin tespiti yapılmıştır. Bu bağlamda 1950'li yıllarda yaşanan nüfus hareketi ve değişen imar yasaları ile bağlantılı olarak Cadde üzerindeki yapılaşma düzeni değişirken, çevre semtlerde gelişen yoğunluk artışı Beylerbeyi-Çamlıca Caddesi üzerinde baskı oluşturmaya başlamıştır. Yaşanan fiziki değişim süreci 1983 yılında çıkarılan Boğaziçi Yasası ile gelen yapılaşma yasağına kadar devam etmiştir ve o dönemden sonra Cadde üzerindeki inşa faaliyetleri yavaşlayarak durmuştur. Ancak günümüzde de bu yoğunluğun oluşturduğu baskının tarihi doku üzerindeki olumsuz etkisi hala devam etmektedir. Cadde üzerindeki geleneksel yapılaşma koruma altında olmasına rağmen özgün çevre dokusu yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Cadde aynı zamanda birçok semti merkez noktalara bağlayan ana arter olarak kullanılmaktadır. Metropol kentinin getirdiği yoğunluktan tarihi dokunun da etkilenmesi kaçınılmaz olmuştur. Bu süreçte özgün alanda var olan yerin anlamı zamanla kaybolmaya başlamış ve insan-mekân arasındaki ilişki zayıflamıştır. Birçok nedenle yıllarca çözülemeyen sorunlara müdahale yöntemlerinin geliştirilmesi gerekliliği, alanda yapılan gözlemler ve araştırmalar sonucu açığa çıkmıştır. Kentsel tasarım rehberi kapsamında, alanın farklı unsurlarının üst ölçekten alt ölçeğe kadar detaylı tanımlamalarının yapılması amaçlanmıştır. Cadde için hazırlanan analiz çalışmaları ile mevcut problemler farklı boyutlarla irdelenerek ve mevcut durumun belgelemesi yapılmıştır. Analiz çalışmaları, mevcut duruma dair hazırlanan silüet çizimleri, alanın arazi modeli ve çeşitli zamanlarda çekilmiş fotoğraflarla desteklenmiştir. Alan çalışmaları ile geçmiş dönem fotoğrafları karşılaştırılarak mevcut durumun değerlendirmeleri yapılmıştır. Analiz çalışmaları ile tespit edilen unsurların kentsel tasarım rehberinin yönlendirici işlevi doğrultusunda çözüme ulaştırılması ve tarihi alanda yaşam kalitesi yüksek bir kentsel mekân oluşturulması hedeflenmedir. Bu bağlamda kentsel tasarım rehberinin sentez bölümü kapsamında yaklaşım esasları belirlenmiştir. Bu esaslar; hedefler, standartlar ve öneriler olarak ayrılarak maddelendirilmiştir. Tespit edilen sorunlara, hedefler ve standartlar doğrultusunda oluşturulan öneriler ile çözüm yolu geliştirilmiştir. Bu bağlamda Beylerbeyi- Çamlıca Caddesi'nin tarihi miras alanı niteliği korunarak geliştirilmesi önerilmektedir. Koruma esaslarına dair silüette ve mimari detaylarda öneriler geliştirilmiştir. Beylerbeyi- Çamlıca Caddesi'nin özgün karakterinin ortaya çıkması önünde engel oluşturan yoğunluğun azaltılması önerilmektedir. Yeni oluşturulan sokak düzenine dair yaklaşım esasları belirlenerek kamusal alanların niteliği arttırılmaya çalışılmıştır. Önerilerin tüm paydaşlar tarafından anlaşılır olması için çalışmalar, çeşitli diyagramlar ve görseller ile desteklenmiştir. Rehberin, belirlenen soruna yönelik tüm detaylara dair yönlendirmeleri içermesi gerektiği için önerilerde bazı teknik bilgiler ve ölçülendirmelere de yer verilmiştir. Sonuç olarak; tez çalışması tarihi dokunun korunması esasına dayanarak geliştirilmiştir. Çağdaş koruma anlayışına göre tarihi dokular, ulusal ve uluslararası düzeydeki yetkilerin belirlediği doğrultuda korunmalıdır. Kentsel koruma sisteminin içinde son zamanlarda yer almaya başlayan kentsel tasarım rehberinde, çağdaş koruma anlayışına ek olarak kentsel tasarımın ilke ve esaslarını da belirleyici rol üstlenmektedir. Çalışma alanının tarihi dokusunun korunması için çağdaş koruma anlayışı benimsenmiştir. Kentin bir parçası olarak işlevini sürdürmesi gereken alan için kentsel tasarımın ilkelerinden ve hedeflerinden yararlanılmıştır. Bu bağlamda Beylerbeyi-Çamlıca Caddesi için hazırlanmış kentsel tasarım rehberi kullanılarak elde edilen ürünün, tarihi ve doğal dokusu korunmuş yaşanabilir bir kentsel mekân olması hedeflenmektedir. Nitekim kentsel tasarım rehberinde nicel kararlara yer verilse de esas olan mekânın niteliğinin arttırılmasıdır. Ancak bu vesileyle insanın yer ile bağlantısı sağlanabilir.