Parsel Ölçeğinde Kentsel Dönüşümün Etki Değerlendirmesi: İstanbul Kadıköy Kozyatağı Mahallesi Örneği

Abstract

Bu araştırma projesi, 2012 tarihli 6306 sayılı kanuna dayanarak gerçekleştirilen parsel ölçeğindeki kentsel dönüşümün nasıl işlediğini ve kentsel mekânda hangi etkileri ortaya çıkardığını; İstanbul, Kadıköy ilçesinde bulunan Kozyatağı Mahallesi üzerinden incelemektir. Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulama ve amacı, 6306 sayılı kanunla birlikte dramatik bir biçimde değişmiştir. Bu tarihten önce kentsel dönüşüm ile ada bazında, kapsamlı müdahalelerle, daha büyük bir ölçekte ekonomik ve sosyal bir dönüşüm hedeflenirken, 2012 yılından itibaren bütüncül dönüşüm vizyonu bir yana konarak bina bazında yenileme uygulamaları ile inşaat sektörü üzerinden ekonomik canlanma hedeflenmiştir (Kuyucu 2018). Yazarlar tarafından kısa vadeli kazanca yönelik, bütüncül bir bakıştan uzak, sermayedar yanlısı olarak nitelendirilen (Berkmen and Turgut 2019; Kuyucu 2018) parsel bazlı/bina ölçekli kentsel dönüşüm uygulamalarının yüksek bir hız kazanmasıyla, İstanbul metropolünün özellikle belli ilçelerinde yeni bir sosyo-mekânsal örgütlenme deneyimlenir. Ancak, kente etkilerinin çok daha açık bir şekilde görülebildiği büyük ölçekli dönüşüm hamlelerinden farklı olarak, parçacıl kentsel dönüşüm daha örtük bir şekilde yaşanmakta, kent ve kentliler üzerindeki etkileri daha zor kavranabilmektedir. Türkiye’de, özellikle İstanbul gibi ülkenin kalbi olan bir metropolde, kentsel gelişimin son 20 yılda en önemli aracı olmuş olan dönüşüm uygulamaları, ampirik çalışmalarla oldukça yetkin bir şekilde ele alınmıştır. Ancak bu çalışmalar çoğunlukla, dönüşümün sosyo-mekânsal etkilerinin çok ciddi boyutlara ulaştığı, daha büyük ölçekli, yaşayanların yerinden edilerek başka bir “hayatın” kurgulandığı alanlara odaklanmaktadır. Parsel bazlı dönüşümün kentsel etkilerine odaklanan çalışmalar ise daha nadir olarak bulunmakta, bu projenin bulgularının tartışılması açısından önemli katkılar sağlamaktadır. Bu çalışmalar içinde de Bağdat Caddesi, Suadiye gibi daha prestijli üst orta sınıf yaşam alanları öne çıkmakta, orta halli yaşam alanlarında parsel bazlı dönüşümün etkileri henüz araştırılmamış bir alan olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca, kentsel dönüşümün etkileri daha çok burada yaşayanlar ve mekânın/ yapılaşma koşullarının dönüşümü bağlamında tartışılmakta, mahalledeki önemli aktörlerden olan esnafların bu dönüşümden nasıl etkilendikleri literatürde kendine yer bulamamaktadır. 1990’larda memurlar ve orta gelirli ücretlilerin konut sahipliği için avantajlı, ödenebilir konutların geliştirilmesiyle yapılaşan Kozyatağı Mahallesi’nin 2012 sonrasında bina bazlı dönüşümle geçirdiği parçacıl dönüşüm, aslında “yumuşak” bir “seçkinleşme” hikayesi gibi gerçekleşmekte, her ne kadar topyekûn bir yeniden inşa söz konusu olmasa da “sessizce” dönüşen bu yer, İstanbul’daki kentsel dönüşüm hamlelerinin etkileri hakkında çok şey söylemektedir. Dönüşüm ile daha fazla nüfus mahalleye yerleşmekte; bu yeni, genç, tüketim alışkanlıkları açısından farklı beyaz yakalı nüfusun ihtiyaçlarıyla mahallenin ekonomik peyzajı yeniden inşa olmaktadır. Artan nüfus ve değişen kültürel alışkanlıklarına ekonomik faaliyetler dönüşerek cevap verirken, park, sağlık birimi gibi kentsel hizmetlerde bir artış olmamakta; neoliberal kentleşmenin orta sınıf bir mahalledeki “yüzü” bu şekilde belirmektedir.