İstanbul'un Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Eserleri Envanteri (Fatih İlçesi)

Abstract

Osmanlı' nın son döneminden erken Cumhuriyet dönemine uzanan süreçte 1908-1930 yıllar arasında etkili olan Birinci Ulusal Mimarlık Akımı / Milli Mimari üslubu, etkili olduğu dönemde Milli Mimari Üslubu, Milli Mimari rönesansı, neoklasik üslup gibi tanımlamalarla bilinmektedir. Projede, kaynaklar üzerinde ve yerinde inceleme sonucunda birtakım çıkarımlar yapmak mümkün olmuştur. Milli Mimari Üslubunun ilk örnekleri ve başat yapılar İstanbul' da, Fatih ilçesindedir ve mimari eserlerin tamamı tescillidir. Nitekim üslubun başat yapısı Eminönü Posta ve Telgraf Nezareti binasıdır. Fatih ilçesi sınırlar içinde Milli Mimari üslubunda hemen her türde/tipolojide mimari eser ortaya konulmuştur. Belediye binası örneğinde olduğu gibi yönetim yapısı (Fatih Şehremaneti Binası), sağlık yapısı (Çapa ve Cerrahpaşa yerleşkelerindeki ek binalar), eğitim yapısı (okul binaları), nezaret yapısı (Posta ve Telgraf Nezareti, Defter-i Hakanı Nezareti), ticaret yapısı (vakıf hanları) örneklerinin yanı sıra hapishane, cami, ant, mezar, konut gibi örnekleri de mevcuttur. Yapı tipolojisi açısından eğitim binaları sayıca en büyük grubu oluşturmaktadır. Üslubu temsil eden eğitim yapılarının çoğunluğu erken Cumhuriyet Dönemi örnekleridir. İncelenen bölgedeki mimari örneklerin yoğunluğu büyük ölçekli yapılardır. Cumhuriyet öncesi dönemde üslubun eserlerini ortaya koyan mimarlar, çoğunlukla dönemin tanınmış ve eğitimli mimarlardır. Bu dönemde yanmış, yıkılmış olup yeni bastan inşa edilen eserlerde dönemin üslubu olan Milli Mimari Üslubu uygulanmıştır. Yangın alanlarında açılan yeni arsalar da bu üslupta mimari eserlerin inşası için fırsat oluşturmuştur. Yeni bastan ihya edilen camiler de dönemin üslubu olan bu üslupta inşa edilmiştir. Üslubu tanımlayan simetrik cephe düzeni hemen hemen hepsinde görülmektedir. Süslemeleri açısından bakıldığında üslubun cephe biçimlenişinin karakteristik verileri, eserlerin çoğunda görülmektedir. Öne çekilerek şekillenen cephelerde çininin kullanımı özellikle dikkat çekmektedir. İlçe sınırlan içinde mimari dağılım açısından üslubun büyük boyutlu örneklerinin yoğunluğu Eminönü bölgesinde yer almaktadır. İlçedeki mimari örneklerin büyük bir kısmı Osmanlı Dönemi yapılardır. Üslubu tanımlayan yapılar, döneminde inşa amacına uygun olarak işlevlendirilmiştir. Bu yapıların bir kısmı bugün restore edilerek farklı amaçlarla kullanılmaktadır. İdeolojinin şekillendirdiği bir mimari olmasına rağmen inşa edildikleri coğrafyanın imkanları ölçüsünde İstanbul ilinde, daha çok sur içinde, bugünkü Fatih ilçesi sınırları içinde etkili olmuş bir mimarlık üslubu olduğu anlaşılmaktadır. İhtiyaç duyulan yeni yapıların inşası, yeni arsa verilerinin tanımlanabilmesi için çoğunlukla yangınların ya da küçük ölçekli kent planlamaların imkân verdiği ölçüde inşa edilmiş örneklerdir. Dönemin ideolojisini yansıtan mimarlık ürünleridir. Dolayısıyla nezaretler, eğitim yapıları, sağlık yapılar, vakıf hanları gibi çok büyük çoğunluğu devlet eliyle inşa edilmişlerdir.