Rize Çamlıhemşin’e Bağlı Ortan ve Yolkıyı Yerleşimleri'nin Tarihi Kırsal Peyzaj Karakterizasyon Analizi

Abstract

Bu çalışma, Rize’nin Çamlıhemşin İlçesi’ne bağlı Fırtına Vadisi üzerinde konumlanan Ortan ve Yolkıyı kırsal yerleşimlerinin tarihi peyzaj karakterizasyon (historic landscape characterisation) analizini gerçekleştirmeyi hedeflemiştir. İnsanoğlunun tarihsel süreç içerisinde doğa ile kurduğu etkileşimin biçimlendirdiği kırsal peyzajların korunmasının ilk olarak gündeme geldiği XVIII. yüzyıldan günümüze bu mirasın; insanlık tarihi açısından taşıdığı önemi belirten, kapsamını ve değerlerini ortaya koyan, korunması konusunda ne tür sorunlarla karşılaşıldığını ve bu sorunların nasıl çözüme kavuşturulabileceğine dair birçok kavramsal ve ilkesel metin ortaya konulmuştur. 2014 yılında ICOMOS’un (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi) Floransa’da toplanan 18. Genel Kurulu’nun sonuç bildirgesinde; kültür ve doğanın birleşimi olarak peyzaj başlığında; “birçok peyzajda doğal ve kültürel gibi kavramların anlamlarını büyük oranda yitirdiği, bu kavramlar yerine, sadece yerleşimlerin ya da tarımın değil, aynı zamanda canlı türlerinin ve canlıların yaşam alanlarının da insanlar tarafından belirlendiği ve korunduğu bir “biyo-kültürel” anlayışın gelişmekte olduğu vurgulanmıştır. “Yaşam şekli ve arazi kullanımının sürekliliği”, “geleneksel yerleşimler”, “Gelenek ve göreneklerle ilgili referanslar”, “Tarım ve çiftçilik”, “Orman alanlarının kullanımı”, “Arkeolojik değerler”, “Ender olma özelliği”, “Korunan alanlar” gibi değerler taşıyan tarihi peyzajların yönetimi için Historic England tarafından geliştirilen bir yöntem olan “Tarihi Peyzaj Karakterizasyonu; (HLC-historic landscape characterisation)” ICOMOS, UNESCO, IUCN, Avrupa Konseyi, vb. gibi uluslararası kuruluşların ortaya koyduğu ilkesel metinlerde de belirtilen bütüncül bir perspektif sunmaktadır. Genel olarak tüm peyzajlara uygulanabileceği düşünülen Natural England’ın ortaya koyduğu peyzaj karakter değerlendirmesi yönteminden farklı olarak, özellikle tarihi çevreye yönelik olarak geliştirilen HLC, dinamik kırsal peyzajların nasıl korunması ve yönetilmesi gerektiği soruları üzerine geliştirilmiş bir yöntemdir. Fırtına Vadisi tarihi kırsal peyzajı sahip olduğu önemli doğal ve kültürel miras değerleri ile ülkemizin önde gelen miras alanlarından biridir. Bir bölümü Kaçkar Dağları Milli Parkı sınırında yer alan bölgedeki kırsal yerleşimlerden büyük bir bölümünün özgünlük ve bütünlük değerlerini kaybetmiş ya da kaybetme sürecinde olduğu görülmektedir. Buna rağmen araştırma alanı olarak belirlenen Ortan ve Yolkıyı Köyleri’nin sahip oldukları kırsal mimarlık mirasının kendiliğinden büyük oranda korunarak günümüze ulaşmış olduğu tespit edilmiştir. Çevresindeki doğal peyzajla birlikte bir bütün olarak korunması gerekli yerleşimlerin herhangi bir yasal koruma altında olmadığı bilinmektedir. HLC yöntemi, proje ekibinin araştırmacı üyesi P. Nur Pamukçu tarafından hazırlanmakta olan “Rize-Çamlıhemşin Ortan ve Yolkıyı Köyleri Kırsal Sit Koruma Önerileri” konulu tez kapsamında bölge ölçeğinde uygulanmıştır. Ülkemizdeki başka tarihi alanlarda uygulama örnekleri görülen HLC’nin Ortan ve Yolkıyı yerleşmelerinde uygulanmasıyla, gelecekte bölge hakkında gerçekleştirilecek birçok çalışmayı da yönlendirecek bir veri oluşturulmuş ve önemli bir karşılaştırma değeri yaratılmıştır.