Anadolu Türk Kentlerinin Kentsel Doku Tipolojilerine Prof. Kemal Ahmet Aru’nun Analizleri Üzerinden Sentaktik Metotlar ve Karşılaştırmalı Analizlerle Yeniden Bakmak

Abstract

Bu araştırma projesi çıkış noktasını Kemal Ahmet Aru’nun morfolojik kent çözümlemeleri üzerine kurmuştur. Kapsamı ve sistematik yaklaşımıyla bu çalışma, Türkiye’de kentsel morfoloji çalışmaları arasında önemli bir referans oluşturmaktadır. Türk Kenti çalışmasında Aru farklı bölgelerindeki çeşitli şehirlerin kentsel dokularını inceleyerek, Türk şehirlerinin 14. ve 15. yüzyıllarda oluşan geleneksel Osmanlı merkezlerine ve kentlerin gelişme düzenlerine morfolojik bir dille yaklaşarak özgün bir literatür üretmiştir. Kentlerin ve kent parçalarının yapısını anlama ve analiz etmede birçok teknik, metot ve morfolojik çalışmalar dönemler boyunca uygulanmıştır. Kentsel tasarım ve diğer disiplinlerdeki yeni yaklaşım arayışları kentsel çevrede insan faktörünün önemini ortaya çıkarmıştır. Kentli tarafından benimsenmeyen kent çevreleri, sosyoloji, psikoloji, ekonomi gibi bilim dalları kent çevresinin oluşumunda davranışsal yaklaşımlar sağlamak açısından etkili disiplinler olmakla birlikte, kentsel çevreleri bir bütün olarak değil belli alanlarını inceleyebilen karmaşık bir sistem sunmaktadırlar. Bu durum da sonuçta kent mekânının değil belli bir kısmın problemine dayanarak oluşturulmaya ve bütüne yayılmaya çalışan bir çözüm arayışı olmaktan ileri gidememektedir. Mekân Dizimi (Space Syntax) yöntemi tüm bu bilim dallarından beslenerek mekânı sosyal bir olgu alarak görüp, çözüm ve sonuçlar çıkarmaktadır. Yerleşimlerin kendilerini yeniden sunmalarını sağlamak için yol açıcı ve ilerici olan bir morfolojik araç olarak, kentin arkasında yatan yeni metnin daha farklı bir şekilde okunabilmesi için Mekân Dizimi (Space Syntax) yönteminden bahsedebiliriz. Bu yöntemde, kentin fiziki çevresini, sosyal yapı ve bireyin kullanım şekilleri ile ilişkilendirerek bir tanım oluşturma çabası, ilk hareket noktasını oluşturmaktadır. “Mekân Dizimi” kavramı, mekânın sosyal ilişkilerle olan bütünselliğini içeren ve analitik bağlamda yerleşme kodlarını tanımlayan bir çok terimi içerir. Fiziksel verilerin analizinin tek başına bir yerleşmeyi tanımlayamayacağının anlaşıldığı günümüzde, insan davranış şekillerinin ve ilişkilerinin mekânın oluşumuna etkileri önemlidir. Bu mantık, yerleşmelerde, kapalı mekân kalitesinin önemli olduğu kadar, bu mekânları saran ve sınırlarını belirleyen açık mekânların da önemi üzerine durur. Projede, Prof.Kemal Ahmet Aru’nun 1970-75 yılları arasında morfolojik açıdan incelediği farklı bölge ve dokulardan seçilmiş kent örneklerinden Erzurum,Sivas ve Mardin kentlerine günümüz durumları ve kentsel büyüme ilişkileri üzerinden karşılaştırmalı analiz yöntemleri ile yeniden ele alışı hedeflemektedir. Kentsel doku tipleri olarak adlandırılan; Konsantrik Kent- Işınsal Kent,Semer Kent ve Yay Kent Tipleri özellikleri taşıyan bu kentler günümüze kadar yerleşim ızgarasında değişim ve büyüme eğilimleri göstermiş ve özellikle kent merkezini tanımlayan tarihi çekirdekte değişimler ve silinmeler olmuştur. Yaklaşık 40 yıllık bu zaman değişiminde Aru hocamızın literatüre katmış olduğu bu kent modellerinin sürekliliği veya çözülmesi, bu dokulardaki değişimlerin nedenleri, morfolojik araştırmalarda çok önemli yer tutan Mekan Dizimi (Space Syntax) analizleri yardımıyla incelenmiştir.