Balatlar Kilise Kazısı 2023 Yılı Çalışmaları

Abstract

Projenin Amacı; Karadeniz Bölgesi'nin en uç noktasında yer alan, Karadeniz'e doğru uzanan Boztepe Yarımadası'nın ana karaya bağlandığı yerde (berzah) kurulmuş olan Sinop kent merkezinin tarihi MÖ 7.yüzyıla kadar geriye gider. Sinop, deniz yoluyla Miletos'tan gelenler tarafından iki kez kolonize edilmiştir. Kent, Helenistik, Pontus Krallığı, Roma İmparatorluğu, Doğu Roma (Bizans), Beylikler, Selçuklu, Trabzon Rum Prensliği ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerini yaşamıştır. Bu önemli ticaret kentinden günümüze kalan kent sudandır. Balatlar Kilise olarak tanınan yapı kalıntısı Roma dönemi İmparatorluk Hamam ve Palestrası'dır. Kentin içine sıkışmış, etrafındaki yüksek yapılar tarafından kuşatılmıştır. Kazı çalışmaları sayesinde kentin tarihine ışık tutan bu önemli yapı topluluğu ve buluntuları gün ışığına çıkarılmıştır. Kentin tarihine bağlı olarak yapının inşa edildiği Roma dönemi öncesindeki kullanımına dair buluntular ile yapının Roma dönemi hamam ve palestra kullanımı, Hristiyanlığın serbest bırakıldığı dönemden 20.yüzyıla değin kilise ve manastıra dönüşümü beraberinde uzun süre mezarlık alanı olarak kullanıldığı kazılar sayesinde ortaya çıkarılmıştır. Kazı çalışmaları 03.07.2023 tarihinde XXIII Nolu alanda başlatılmıştır. Amaç 2022 yılında ortaya çıkarılan çakıl taşı mozaiğini koruma altına almak ve mimarisini aydınlatmak olmuştur. Geç Klasik/Erken Helenistik döneme ait andron mekanının doğu yönüne doğru devam eden duvar kalıntıları belirlenmiştir. Duvar kalıntısı seviyelerinde ele geçirilen buluntular (seramik, çakıl taşı mozaik taşları), bahsi geçen duvar kalıntılarından kuzeyde olanının çakıl taşı mozaik pano ile aynı döneme ait olduğunu göstermiştir. Pişmiş toprak fıgürin parçaları, 1 adet mask parçası ve 3 adet tezgah ağırlığı parçası da bulunmaktadır. Pişmiş toprak grubu çoğunluğu erken döneme tarihlenmektedir. Pişmiş toprak buluntular dışında az miktarda sikke, günlük kullanıma ait cam parçaları ve mozaik çakıl taşları ele geçirilmiştir. Kazı çalışmalarının sona ermesinden sonra çakıl taşı mozaik döşemenin üstüne korumak için geçici kulübe yapılarak örtülmüştür. Ayrıca 2023 yılında kazı çalışmalarının yürütüldüğü alanlardan biri XIX nolu mekan olarak kazı çalışmalarında isimlendirilen alandır. X nolu mekanın doğusunda, XVIII nolu mekanın kuzeyinde ve XX nolu mekanın güneyinde yer almaktadır. Kazılar sonucunda tespit edilen mimari özellikleriyle 8.35 x 12.43 m ölçülerine sahip enine dikdörtgen bir plan tipi göstermektedir. XIX Nolu Mekanın kazılarında zemin seviyesinin diğer mekanlarda olduğu gibi eşik taşından yaklaşık 20 cm daha aşağıda olduğu düşünülmektedir. Sürdürülen kazı çalışmalarında mekanın bahse konu seviyeleri arasında yoğun kireç katkılı bir toprak yapısı içerisinde az miktarda buluntu ele geçmiştir. Tabakanın net olarak saptanmasına olanak vermeyen karışık dönemlere ait veriler seramik, metal ve cam buluntular olarak değerlendirilebilir. Ancak mekan içerisinde sürdürülen kazı çalışmalarında özellikle A2 plan karesinde yoğun miktarda yangın tabakası verisi içerisinde çatı kiremidi parçalarının ele geçmiş olması yapının bu bölümünde bir dönem yangına bağlı olarak üst örtünün çökmüş olabileceği fikrini doğurmaktadır. Ancak mimari düzenleme olarak Balatlar Roma Hamam yapısı düşünüldüğünde kagir tonoz örtülü olması gereken mekandaki bu çatı kiremidi buluntuları ilginç bir yön ortaya koymaktadır. VIII Nolu mekanın doğusuna Erken Bizans döneminde eklenen apsis mekanının üst örtüsünde olduğu gibi yapının bu bölümünde de Roma evresinden sonraki bir evrede üst örtü düzenlemesinde bir değişiklik yaşanmış olabilir. Bunun yanında buluntular bölümünde değinileceği üzere çeşitli cam cüruf ve fırın tabanı olabileceği anlaşılan parçalar halindeki cam taban kalıntıları mekanın bu bölümünde bir dönem üretimsel faaliyetlerin sürdürülmüş olabileceğini de işaret etmektedir. Ancak henüz ulaşılan seviye bakımından bir atölye kalıntısının keşfedilememiş olması dolayısıyla bu veri de bir sav olarak kaydedilmektedir. XIII Nolu Mekan ve çevresi seviye indirme, yapı kalıntılarını meydana çıkarma ve arazi düzenleme işlerine başlanmıştır. Gerekli resmi izinlerin ardından "XIII Nolu" olarak adlandırılan mekandaki modem dönem konut yapısı yıkımı sonrasında seviye indirme çalışmalarına başlanmıştır. XIII Nolu alanda, 2023 yılında üzerindeki eski evin kaldırılmasından sonra kazı çalışmaları başlatılmıştır. XIII Nolu Mekanda gün ışığına çıkarılmaya başlanan doğu-batı yönündel3 m, kuzey-güney yönünde 24 m çapındaki yarım daire apsidal planlı yapının zeminine henüz ulaşılamamıştır. Devasa boyutları itibarıyla bu alanın Roma İmparatorluk hamamının soğuk su havuzu ya da triklinium (yemek ya da kabul salonu) olması mümkündür. Değişik mermer ve renkli taşlarla kaplı zemin döşemesi ya da altın yaldızlı cam mozaikli duvarlar ve heykellerle süslü olabilecek mekanda çalışmalar kış mevsimi sebebiyle sona erdirilmiş olup hedeflenen asıl buluntulara 2024 yılında ulaşılacağı düşünülmektedir. 2023 yılında gerçekleştirilen önemli çalışmalardan biri Geç Osmanlı Dönemi Rum Ortodoks kilisesinin duvar resimlerinin koruma ve onarım çalışmalarıdır. İnsan ve iklim tahribatı sebebiyle zarar görmüş olan kilisenin resimleri temizlenmeye başlanmıştır. Badana ve is altında kalmış olan resimlerinin ikonografisi ortaya çıkarılmaya başlanmıştır. Trabzon Sümela Manastırı'nın resimleriyle çağdaş olan Balatlar Kilisesi'ndeki resimlerinin kalitesi çok daha yüksek olduğu görülmüştür.