Endüstriyel tasarım tarihi perspektifinde Türkiye'de kullanılan katı yakıtlı taşınabilir sobalar ve konfor ilişkisi

Abstract

Bu tezde, Sanayi Devrimi ile Avrupa ve Amerika'da gerçekleşen seri üretim sonucu daha fazla insan için erişebilir hale gelen ve hızla yaygınlaşan katı yakıtlı taşınabilir soba kullanımı Türkiye özelinde ele alınmış, sobanın Türkiye'de kullanıcılara sağladığı konforun ne zaman, nasıl, ne şekilde ve ne oranda gerçekleştiği ortaya konmaya çalışılmıştır. Araştırmada, doğrudan ya da dolaylı olarak insanın beş duyusuna aynı anda hitap edebilen sobanın, Türkiye'de insan hayatında taşıdığı önem ve değerin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Sobayla yaşanılan deneyimlerin öğrenilmesinin, sobaların geçmişten günümüze nasıl kullanıldığı ve nelere katkı sağladığının bilinmesinin, geleceğe yönelik ısıtma planlamaları ile bu alanda yapılacak ürün ve mekân tasarımlarına yol gösterici olacağı düşünülmüştür. Katı yakıtlı sobanın 19. yüzyılın ilk yarısında Türkiye'ye gelişi ve kullanılmaya başlanmasıyla birlikte sağladığı konfor, sanayi ve teknolojide kaydedilen ilerlemeler, dönüşen yaşam biçimi, değişen yaşam alanları, sosyo-ekonomik yapı ve sosyo-kültürel eğilimler paralelinde gözlemlenmiştir. Elde edilen veriler ışığında sobanın sadece ısıl konfor sağlamakta kullanılmadığı, farklı yönlerden değerlendirildiği ve böylelikle katı yakıtlı taşınabilir sobalardan birleşik-bütüncül konfor elde edildiği görülmüştür. Nesneyi var eden tüm bileşenleri kendinde barındıran soba, bağlantılı olduğu her bir alanda ayrı bir araştırma, inceleme ve geliştirme konusu olarak ele alınabilecek potansiyel taşımaktadır. Bu geniş yelpazede tezin kapsamı sobanın yaşama konfor sağlayan yönleriyle sınırlandırılmıştır. Araştırma boyunca sobanın kullanıldığı saraylar, kamu binaları, askeri binalar, köşkler, kasırlar, şehir, köy ve kasaba evlerinde incelemeler yapılmıştır. Örnekler verilerek işlenen konuların ardından tez son bölümde, kaliteli, güvenli, erişilebilir, sürdürülebilir, insan ve çevre dostu soba tasarımının, günümüzde ve gelecekte bütüncül konforun arttırılmasına sağlayacağı katkı ile bu doğrultuda önerilen ve yapı taşı olabilecek kriterler tartışılarak sonuçlandırılmıştır.