İç mimarlık eğitiminde kavramsal süreç: Mekân tasarımında yaratıcı düşünmeyi geliştirmeye yönelik bir yöntem önerisi

Abstract

Türkiye'de lisans öncesi eğitimin normal düşünme ağırlıklı yapısı, iç mimarlık lisans eğitiminde, normal düşünme biçiminin benimsenmesine neden olabilmektedir. İç mimarlık eğitimi, nesnel boyutlarla birlikte öznel boyutların yüksek olduğu tasarım odaklı bir disiplindir. Mekân tasarımda özellikle problemin yapılandırıldığı ve çerçevesinin genişletildiği, birden fazla çözüm önerisinin üretildiği kavramsal süreç aşaması, yaratıcılığın geliştirilmesinde ön plana çıkmaktadır. Mekân tasarımı probleminin normal düşünme eğiliminde çözümlenmesi, yeni fikirler ve çeşitli alternatifler üretilmesine engel olabilmektedir. Bu bağlamda araştırmanın amacı, mekân tasarımında yaratıcı düşünmeyi geliştirmeye yönelik bir öğretim programı oluşturulması ve bu öğretim programının, öğrencilerin tasarım anlayışı ve yaratıcı düşünme becerilerine olan etkisinin araştırılmasıdır. Yaratıcılığın çok bileşenli ve karmaşık doğası nedeniyle birbirinden bağımsız olarak uygulanan yöntemlerin birbirini tamamlayıcı olacağı, araştırmanın sınırlarını genişleteceği ve farklı bakış açılarının keşfedilmesini sağlayacağı düşünülmektedir. Araştırmada nitel ve nicel türde verilerin kullanıldığı, karma araştırma modeli uygulanmıştır. Ön test- son test kontrol gruplu deneysel araştırma, Kocaeli Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi İç Mimarlık Bölümü Biçim Tasarım İlişkisi dersi kapsamında, 3. sınıf lisans programında okuyan on altı öğrenci ile yürütülmüştür. Deney grubuna, araştırmanın kuramsal çerçevesinden elde edilen bulgular paralelinde, yaratıcılık yöntemlerine dayalı öğretim programı uygulanmış, kontrol grubu ise iç mekân tasarımı öğretim programına dayalı olağan tasarım sürecinde devam etmiştir. Öğretim programının yararlılığının araştırılması için araştırmacı tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu ve Yaratıcı Düşünme Eğilimleri Anketi, Torrance Yaratıcı Düşünce Testi ve protokol analizi verileri ile birlikte öğrenci raporlarından yararlanılmıştır. Kişisel Bilgi Formu katılımcılar hakkında genel bilgi edinilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Yaratıcı Düşünme Eğilimleri Anketi, yaratıcılıkla alakalı bilgilerin kavranmasına yönelik bilişsel hedef ve davranışların ölçülmesinde kullanılmıştır. Torrance Yaratıcı Düşünme Testi (TYDT), doğrudan yaratıcılığı ölçmeye yönelik bir test olması yönüyle tercih edilmiştir. Eş zamanlı ve geriye dönük protokol analizleri ise süreç içindeki tasarım davranışlarının gözlemlenmesinde kullanılmış, öğrenci raporları protokol analizlerinin tamamlayıcısı olarak değerlendirilmiştir. Öğretim programı yapılandırılırken bilişsel hedef ve davranışlar ile birlikte duyuşsal ve devinişsel hedef ve davranışlar belirlenmiştir. Duyuşsal hedef ve davranışların, yaratıcı düşünmeyi geliştirmeye yönelik faktörlere farkındalık kazandırılması amacıyla protokol analizlerinde gözlemlenmesi hedeflenmiştir. Yaratıcı düşünmenin beceri haline getirilmesini içeren devinişsel hedef ve davranış verileri ise protokol analizi sırasında üretilen eskiz ve öğrenci raporlarından elde edilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, son testte deney grubunda gruplar arası ve grup içi bilişsel, duyuşsal ve devinişsel hedef alanı puanlarında istatiksel olarak anlamlı bir fark bulunmaktadır. Deney grubu öğrencilerinde son test bilişsel, duyuşsal ve devinişsel hedef alanı puanları daha yüksektir. Deney grubunda TYDT sözel, TYDT şekilsel ve toplam TYDT ön test ve son test puanları arasında istatiksel olarak anlamlı fark bulunmaktadır. Öğrencilerinin son test puanları daha yüksektir. Bununla birlikte, deney ve kontrol grubu arasında son test TYDT sözel ve toplam TYDT puanları bakımından da istatiksel olarak anlamlı fark bulunmaktadır. Deney grubundaki öğrencilerde son test TYDT sözel ve toplam TYDT puanları daha yüksektir. TYDT şekilsel puanda ise gruplar arası fark anlamlı değildir. Protokol analizi bulguları incelendiğinde ise son testte deney grubunun gruplar arası ve grup içi yaratıcı düşünme, normal düşünme, üretkenlik, esneklik, ayrıntılandırma, orijinallik ve çeşitlilik puanlarının yüksek olduğu saptanmıştır. Veri toplama araçlarından elde edilen bulgulara göre, yaratıcı düşünmeyi geliştirmeye yönelik hazırlanan öğretim programının amacına ulaştığı görülmüştür. Deney grubunun, yeni fikirler ürettiği, yeni fikirler üretme ile üretilen fikirleri değerlendirme ilişkisinin kontrol grubuna göre daha dengeli olduğu tespit edilmiştir. Deney grubu öğrencileri, sürecin sonlarına doğru fikir üretimine devam etmiş, grup üyelerine fikir veya yorum katkısı sağlayarak grupla iş birliği yapmıştır. Genel olarak öğrenciler, tasarım problemini yeniden yapılandırabilmiş, fikir üretme fırsatlarını yeni yaratım, iyileştirme ve uzak bağlantılar yönüyle değerlendirmiş ve tasarım problemi çözme sürecini daha üretken şekilde tamamlamıştır.