Kent içi deniz yolu toplu taşımacılığının geliştirilmesi için iskele merkezli entegrasyon modeli denemesi: İstanbul - Bostancı İskelesi örneği

Abstract

Kent içi hareketlilik, birbirine alternatif olan birçok ulaşım türüyle gerçekleşmektedir. Özellikle belli bir nüfusu aşan kentler incelendiğinde raylı sistemlerin, lastik tekerlekli ulaşım türlerinin ve özel otomobillerin öne çıktığı görülmektedir. Suya kıyısı olan kentlerde deniz yolu toplu taşımacılığı bu türlere dahil edilmektedir. Yaya, bisiklet, skuter gibi hareketlilik türleri de aktif ulaşım seçenekleri arasında görülmektedir. Özel otomobillere dayalı ulaşım yaklaşımları, hareketlilik ve erişebilirliğin kısıtlanması, trafik sıkışıklığının yaşamsal kaliteyi düşürmesi, enerji bağımlılığının artması ve karbon salımı gibi nedenlerle eleştiri konusu olmakta ve alternatif ulaşım stratejileri geliştirilmektedir. Toplu ulaşımı teşvik eden, sürdürülebilirliğe vurgu yapan, yaya hareketliliğini ulaşım piramidinin en üstüne yerleştiren, insan merkezli olma iddiasındaki ulaşım yaklaşımları bu kapsamdadır. Diğer yandan suya kıyısı olan kentlerde kent içi deniz yolu yolcu taşımacılığının, insan merkezli ulaşım stratejilerine dahil edilmesi yönündeki eksiklikler dikkat çekmektedir. Bu çalışma, kenti içi deniz yolu toplu taşımacılığının diğer toplu ulaşım türleri ve aktif hareketlilik seçenekleri ile entegrasyonunun geliştirilmesi için idari, ekonomik ve mekansal düzenlemeler içeren bir strateji modeli önermektedir. Bu modelin literatüre ve dünya örneklerine dayanan teorik altyapısını toplu ulaşımın kent içindeki payını artırmaya dönük olarak geliştirilen Toplu Ulaşım Odaklı Gelişim stratejisi, İlk-Son Mil yaklaşımı, organik ulaşım prensipleri ile yürünebilirlik üzerine yapılan çalışmalar oluşturmaktadır. Bu yaklaşımların temel felsefeleri, ilkesel kararları, literatüre kazandırdıkları kriterler, uygulama safhaları ve uygulamada yaşanan zorluklar incelenmiştir. Kent içi deniz yolu toplu taşımacılığı, Sürdürülebilir Kentsel Hareketlilik Planı ve Toplumsal Yolculuk Beklentileri bağlamında tartışılmış, avantajları ve eksiklikleri araştırılmıştır. Ayrıca, Dünya ve Türkiye'deki kent içi deniz yolu ulaşımı pratikleri de incelenmiştir. Kent içi deniz yolu toplu taşımacılığının entegrasyonunun hedeflendiği strateji modeli, teorik çerçevesi ve uygulama aşamaları açısından hibrit (karma) bir çalışmadır. Oluşturulan analiz kriterleri ücretlendirme politikası gibi genel konuları, entegrasyon ağı gibi mühendislik çalışmalarını, işlev, konfor ve güvenlik gibi mekânsal kararları ve bellek ve odak noktaları gibi bilişsel beklentileri içermektedir. Bu yönüyle önerilen model, yalnızca ulaşım mühendisliğine dayanan yaklaşımların aksine, mimarlık, şehir planlama, kentsel tasarım ve sosyoloji alanlarının da dahil olduğu disiplinlerarası bir içeriğe sahiptir. Modelin test edildiği alan Bostancı vapur iskelesi olarak seçilmiştir. Bu seçimin başlıca gerekçesi, alanın ulaşımdaki rolünün eski tarihlere dayanması, hali hazırda birçok ulaşım türünü barındıran bir aktarma merkezi olması, bunlara karşılık deniz yolu toplu taşımacılığının hat ve sefer sayısı olarak sınırlı kalmasıdır. Literatüre dayanarak oluşturulan yedi başlık altındaki 27 kriter, deniz yolu ulaşımının kendine özgü karakteristik özelliklerine uyarlanmış, bu kriterler doğrultusunda çalışma sahasında analizler yapılmıştır. Analiz ve çıkarımlar literatür, haritalar, saha gözlemi ve kullanıcı anketine dayandığı için uygulama aşamasında da hibrit bir yöntemin kullanıldığından söz edilebilir. Yazılı kaynakların ve haritaların incelenmesiyle Bostancı vapur iskelesinin mevcuttaki genel durumu ve toplu ulaşım bağlantıları incelenmiştir. Saha gözlemi ile bu incelemeler derinleştirilerek yürünebilirlik analizi yapılmıştır. Anket aşamasında ise, analiz kriterleri ile ilgili memnuniyet ve bu kriterlerin deniz yolu ulaşımı talebine etkisi kullanıcılara sorulmuştur. Memnuniyet puanı ve etki derecesi üzerinden geliştirilen kriter değerlendirme puanı ve araştırmacının gözlem sonuçları bir arada değerlendirilerek, kent içi deniz yolu toplu taşımacılığının Bostancı vapur iskelesi çevresindeki entegrasyonunu artırmak için idari, ekonomik ve mekansal öneriler sunulmuştur.