ATIŞ- VE AYTIŞ- SÖZCÜKLERİNİN ART VE EŞ ZAMANLI DEĞERLENDİRMESİ

Abstract

Türkiye Türkçesi genel sözlüklerinde atış- ve aytış- madde başlarında "tartışmak" karşılığının ortak olduğu görülür. TDK Türkçe Sözlük ve Kubbealtı Lügati’nde atış- "tartışmak" anlamıyla yer alır. Aytış- maddesi için TDK Türkçe Sözlük ve Kubbealtı Lügati ortak olarak "halk şairleri belli bir ayak çerçevesinde karşılıklı atışmak" anlamını verirler. Fakat TDK Türkçe Sözlük aytış- maddesine "tartışmak; münakaşa etmek" anlamını da ekler. Bu maddeyi Kubbealtı atış-, TDK Türkçe Sözlük aytış- şekliyle alır. Bu değerlendirmeden ayt- fiili ile at- fiilinin türevlerinin anlamlarının karıştığı dikkati çeker. Atış- ve aytış- eylemleri art zamanlı olarak değerlendirildiğinde atış- eyleminin Divânü Lügati’t-Türk’te "herhangi bir şeyi atmak; atmakta yarışmak" anlamıyla yer aldığı, zamanla anlam alanını genişleterek 'söz atmak, suç atmak" kullanımları ile varlığını sürdürdüğü görülür. Divânü Lügati’t-Türk’te aytış- eylemi "barışmak; birbirlerine sormak" anlamlarıyla sözlükte madde başı olarak yer alır. Sonrasında "hâl, hatır sormak; birbirlerine sormak; kendi aralarında konuşmak; söyleşmek" anlamlarıyla eserlerde yer alır. Bu eylemin Anadolu sahasında kullanım alanı dardır. Öndamaksıllaşmış şekli ile daha çok kullanılan aytışeyleminin Osmanlı Türkçesi dönemi eserlerinde tespit edilememesi, atışma sözcüğünün at- kökünden geldiğini düşündürmektedir. Bununla birlikte aytışma sözcüğünün güncelleme yoluyla atışma şeklini alması da kuvvetli bir ihtimaldir.

In the general dictionaries of Turkey Turkish, it is seen that the equivalent of "arguing" is given for atış- and aytış- clauses. Atış- takes place in the TDK Turkish Dictionary and Kubbealtı Lügati with the meaning of "discuss". For the aytış- item, TDK Turkish Dictionary and Kubbealtı Lügati jointly mean minstrel to contest within a certain rhyme (melody). However, in the TDK Turkish Dictionary, aytış- item also means "to argue, to quarrel". This item is in the form of atış- in Kubbealtı and is in the form of aytış- in TDK Turkish Dictionary. It draws attention that the meanings of the derivatives of the verb aytand the verb at- are confused. When the verbs atış- and aytış- are evaluated as diachronic, it is seen that the verb of atış- takes place in the Divânü Lügati’t-Türk meaning "throwing anything, competing in throwing" and continues its existence with the use of "to ironie, to calumniate" by expanding its meaning over time. In Divânü Lügati’tTürk aytış- verb, takes place as an item with the meanings of "to make peace, to ask each other". Afterwards, it takes place in the works with the meaning of "ask after someone, asking each other, talking among themselves, talking". The usage of this verb in the Anatolian Turkish field is narrow. Since the word aytış-, which is more commonly used in its palatalized form, could not be identified in Ottoman Turkish period works, suggest that the word atışma comes from the root at. However, there is a strong possibility that the word aytışma will take the form of atışma through updating.