Karabük Paphlagonia Hadrianopolis Antik Kenti çevresindeki tarihi kırsal peyzajının korunmasına yönelik öneriler

Abstract

Günümüzde Karabük'ün Eskipazar ilçesinde bulunan Paphlagonia Hadrianopolis'i, bir merkez bölge ve onun etrafında şekillenen yapıların olduğu yerleşim modeline sahiptir. Antik kentin merkez yerleşim alanı olarak kabul edilen sınırlar içerisinde bugün Budaklar, Büyükyayalar, Beytarla ve Çaylı köyleri bulunmaktadır. Bu köyler, Antik Çağ'dan günümüze farklı kültürleri barındırmış çok katmanlı bir yerleşim bölgesinde konumlanmaktadır. Köylerin bir vadi boyunca uzanan Eskipazar Çayı etrafında şekillenmesi, ormanlık bir alana hakim olması ve iklimsel özellikleri bölgenin günümüze kadar iskan edilmesinde önemli etken olmuştur. Köylerdeki yerleşim alanlarının sahip olduğu doğal, arkeolojik, kırsal ve tarihi değerleri günümüze kadar özgünlüğünü büyük ölçüde korumuştur. Yerleşim alanları gelenek ve göreneklerinin yanı sıra konutlar, camiler, köy odaları, çeşmeler, fırınlar, ahırlar ve samanlıklarıyla bölgenin tarihi kırsal mirası hakkında bilgiler vermektedir. Kırsal miras niteliği taşıyan bu köylerde Paphlagonia Hadrianopolis'inin kültürüne ve mimarisine ait kalıntıların devşirme olarak yoğun biçimde kullanılıyor olması, iki kültür arasında zamanla gelişen birlikteliği ortaya koymaktadır. Aynı bölgede ancak farklı dönemde var olan peyzaj değerleri ortak özellikleriyle karşımıza çıkmaktadır. Kırsal dokunun karakterini oluşturan yollar, yapılarda kullanılan yapım sistemleri ve malzemeler, yerleşim bölgesindeki sivil mimarilerin konumlanış biçimleri kültürel aktarımın ve yaşam faaliyetlerinin sürekliliğinin ortak sonucu olarak günümüze kadar süregelmektedir. Kültürel peyzaj kavramının sunduğu bütüncül yaklaşımla hazırlanan bu tez çalışmasında, geçmişten günümüze gelen bilgi birikimleri bölgenin tarihi kırsal peyzaj dokusunu oluşturmaktadır. Bu bağlamda 'tarihi kırsal peyzaj' kavramının gelişim süreci, değerlendirme ve sınıflandırma ölçütleri aktarılarak, Paphlagonia Hadrianopolis'i tarihsel coğrafyasının tarihi kırsal peyzaj değerlerinin tespiti gerçekleştirilmiştir. 1944 Bolu-Gerede depreminde büyük hasar alan köylerde, bu tarihten sonra yapılaşma süreci hız kazanmış ve başta konutlar olmak üzere birçok yapı türleri de benzer tarihlerde inşa edilmiştir. Depremin ardından başlayan yeniden yapılaşma süreci, yerleşim alanlarının tarihi kırsal doku kimliğini oluşturmuştur. Çalışma kapsamındaki köylerde arkeolojik ve kırsal doku birlikteliğine sahip yerleşim alanları ve özellikleri, geleneksel yapı türleri, yapım sistemleri ve malzeme kullanımları, plan ve cephe kurguları ele alınmıştır. Bunun yanı sıra kırsal yerleşim bölgesinin çevresindeki tarım alanları, hayvancılık faaliyetleri, ormanlık alanlar, meralarla beraber somut ve somut olmayan kültürel değerleri tespit edilmiştir. Sözü edilen çalışmalar için Karabük İl Özel İdaresi, Eskipazar Orman İşletme Müdürlüğü ve Eskipazar Kaymakamlığı'ndan edinilen kadastral paftalar, hava fotoğrafları ve haritalar kullanılmıştır. Bölgede yapılan saha çalışmalarında yerleşim sakinlerinin izin verdiği toplam 23 adet geleneksel konut yapısının plan krokileri hazırlanmış ve bölgenin mimari kimliğinin belgelenmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar doğrultusunda tespit edilen tarihi kırsal peyzaj, bölgedeki toplumsal yaşamların sosyal, ekonomik ve kültürel değerleri hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Günümüzde çeşitli nedenlerle kırsal alanlardaki ekonomik faaliyetlerin azalmasıyla yerel halkın gelir düzeyinin düşmesi, kırsal hayatın kısıtlı yaşam şartlarının getirdiği sorunlar bölgenin insansızlaşmasına yol açmaktadır. Buna ek olarak kırsal alanlarda inşa edilen çağdaş yapılar doku bütünlüğüyle beraber peyzaj değerlerinin yitirilmesine de neden olmaktadır. Bu sorunlara yönelik Paphlagonia Hadrianopolis'i kırsal peyzaj doku bütünlüğünün korunması ve sürdürülebilmesi için uluslararası koruma metinleri dikkate alınarak öneriler ortaya konmuştur. Arkeolojik ve kırsal miras birlikteliğiyle önemli bir kültürel zenginliğe sahip olan Paphlagonia Hadrianopolis'i kırsal peyzajının tanıtımı ve korunmasına yönelik; bölgede halihazırda bulunan kültür ve doğa parkurlarını geliştirmek amaçlı rotalar eklenmiştir. Eklenen rotalar ile bölgenin ekonomik ve sosyal gelişimine olumlu katkı sağlayacağı düşünülen öneriler geliştirilmiştir.