Modern mimarlık mirası olarak Kadıköy konutları ve koruma sorunları

Abstract

Mimarlık disiplini, toplumlardaki sosyal, ekonomik, politik ve çevresel etmenlerle şekillenen tarihsel bir süreç içinde gelişme ve değişme gösteren, bunun sonucu olarak çeşitli kırılma noktalarına sahip olan bir alandır. Bu kırılma noktalarından biri de yakın geçmişe tarihlenen modern mimarlık dönemidir. Avrupa’da doğan modern hareket dünya çapında geniş coğrafyalara yayılmış ve 20. Yüzyıl mimarlık üretimine getirdiği yeniliklerle oldukça önemli gelişmelere sebep olmuştur. Ülkemizde cumhuriyetin ilanıyla birlikte yaşanan modernleşme sürecinde, her alanda meydana gelen köklü değişmeler elbette mimaride de karşılık bulmuştur. Endüstri Devrimi’nin getirdiği toplumsal dönüşümün sonucu olan ve yirminci yüzyıla tarihlenen Modern hareket ürünleri, mimarinin sosyal sorunlara çözüm bulabileceği ülküsünü taşıyan idealist ve yenilikçi bir tavırla şekillendirilmiştir. Yeni inşa imkanları ve malzemelerin sunduğu olanaklar ile tasarlanan bu yapılar, geleneksel mimarinin süs ve bezemelerine karşı çıkan sade ve rasyonalist bir üsluba sahiptir. Modernizmin karakteristik niteliklerini taşıyan bu eserler, sadece Türkiye’de değil, dünyanın birçok bölgesinde koruma sorunları ve yok olma tehdidiyle karşı karşıyadır. Ülkemiz koruma mevzuatında kültür varlığı olarak ayrı başlık altında tanımları bulunmayan modern mimarlık ürünlerinin, özellikle toplum gözünde miras olarak kabul görülmelerinin önünde önemli engeller bulunmaktadır. Bu tez çalışması, koruma tarih ve kuramında görece yeni bir sorun olarak ele alınabilecek modern mimarlık mirasının korunması özelinde, modern konutlara yoğunlaşmaktadır. Modern mimarlık mirası bağlamında konut, doğası gereği hem kullanıcısının tasarım ve üretim sürecinin içinde yer aldığı, hem inşa edildiği dönemin aile ve sosyal yaşantısını yansıtan hem de mimarın kendi üslubunu yansıtmakta daha özgür olduğu bir yapı tipolojisi olarak farklı bir konumda yer almaktadır. Çalışma kapsamında yapılan araştırma ve çalışmaların ortak hedefi öncelikli olarak İstanbul - Kadıköy bölgesinde halen ayakta kalmış olan modernist konutları tespit etmek ve tehdit altındaki modern mimarlık ürünlerine dikkat çekerek bunlarla ilgili farkındalık oluşmasını sağlamaktır. Tez altı bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm olan giriş bölümünde çalışmanın amacı ve kapsamı açıklanmış, problem tanımlanmış, dört adet hipotez belirlenmiş, çalışmanın strüktürü ve kullanılan metotlar kısaca anlatılmıştır. İkinci bölümde, dünyada modern mimarlık hareketinin ortaya çıkışı ve kapsamı incelendikten sonra dünyada modern konut biçimlenişleri üzerinde durulmuş; aynı inceleme Türkiye özelinde de yapılmıştır. Daha sonra modern konutun koruma teorisi bağlamında değerlendirmesi yapılarak dünyadan öne çıkan modern konut koruma hikayelerine değinilmiştir. xxxvi Üçüncü bölümde, koruma ölçütlerinde önemli bir yere sahip olan değerler üzerinde durulmuştur. Öncelikle koruma teorisyenlerinin ve organizasyonların belirlediği değerler incelenmiş, konudaki geniş literatürün bir özeti sunulmuş, bu değerlerin modern mimarlık mirası bağlamında nasıl değerlendirileceği tartışılmış ve modern mimarlık mirası özelinde ortaya çıkan moderne özgü değerler belirlenmiştir. Literatür taraması sonucunda incelenen değerler bir çizelge üzerinde kültür mirası ve modern mimarlık mirası değerleri olarak gösterilmiştir. Yapılan literatür taraması ve sonucunda ortaya çıkan çizelgeden hareketle, örneklem alanında seçilen yapıların incelenmesi ve belgelenmesinde bir yol haritası oluşturması açısından, yapıların incelenmesinde uygun görülen çeşitli değerleri içeren beş başlık oluşturulmuştur. Dördüncü bölümde, örneklem alanı olarak seçilen Kadıköy’de çalışmanın mekânsal sınırları belirtilmiş, örneklem alanında seçilen konutlar üçüncü bölümde belirlenen başlıklar altında detaylı olarak incelenmiş ve koruma sorunları tespit edilmiştir. Ek olarak, incelenen tüm özellikleri içeren bir envanter fişi oluşturularak yerinde gözlemlenen yapılardaki bozulmalar ve özgün özellikler bu fişlere yerleştirilmiştir. Beşinci bölüm ise, örneklem alanında yerinde incelenen konutların geleceğe aktarılması için gerekli koruma yöntemlerine konut ölçeği ve kentsel ölçekte öneriler getirildiği bir bölüm olarak ele alınmıştır. Kentsel ölçekte modern konut mirası rotası önerileri geliştirilmiştir. Sonuç ve değerlendirmenin yer aldığı altıncı bölümde, yapılan tüm çalışmalardan elde edilen veriler özetlenmiştir. Modern mimarlık mirasının ve tez çalışması kapsamında üzerinde durulan modern konutların korunmasında başlangıç noktasının belgeleme süreci olduğu, modern konutların içinde bulunduğu yapılı çevre de göz önünde tutularak detaylı bir dokümantasyona ihtiyaç duyduğu ortaya çıkmıştır. Modern mimarlık ürünlerinin yıkılarak kaybedilmesi toplumsal ve kentsel belleğe zarar vermektedir. Bu konuda gündem oluşturacak çalışmalar yapılması toplumsal bilinç ve farkındalık oluşturulması açısından önem taşımaktadır.