Osmanlı Devleti'nde çok yönlü bir ulema ailesi: Hocazâdeler

Abstract

Bu tezin ana konusunu, Osmanlı asırları içinde müstesna yere sahip ulema ailelerinin en önemlilerinden biri olan Hocazâde ailesi teşkil etmektedir. Akkoyunlu, Safevî ve Osmanlı devletlerinde yönetim erkinin çoğunlukla yanında bulunup söylem ve eylemleriyle başta sultanlar olmak üzere idarî mekanizmayı kuvvetli bir biçimde etkileyen bu ailenin aynı zamanda dönemlerindeki pek çok politikanın mimarlığına soyunduğu söylenebilir. Bu yönelim, özellikle Osmanlı döneminde oldukça kuvvetlidir. Sultanların yanında seferlere katılan ve manevi desteklerini sunan Hocazâde ailesinin üyelerinin hemen hepsi ilmiye silkinde yer almış ve buradan devşirdikleri nüfuzu en iyi şekilde kullanma yolunu seçmişlerdir. Öte yandan muhtelif sahalarda pek çok eser kaleme aldıkları ve bunları sultanlara sundukları dikkati çekmektedir. Ayrıca kendi kaderlerini Osmanlı hanedanının geleceğine bağladıklarından Osmanlı Devleti'ne karşı yapılan eleştirileri kabullenmemişlerdir. Başta sultanlar olmak üzere yönetim erkinin desteğini genellikle arkalarında hissetmişlerdir. Hal böyle olunca kendileri de iktidarın nimetlerinden ziyadesiyle nasiplenmişlerdir. Bu nasiplenmenin neticesinde maddi ve manevi güç elde etmişlerdir. Uzun süre devlet yönetiminde bulunan ve yönetimin bir parçası olan aile üyelerinin destekçileri olduğu gibi muhalifleri de olmuştur. Yönetimdeki güç ve etkilerini devam ettirmek için muhalifleriyle mücadele etmekten geri durmamışlardır. Hocazâde ailesi ticaretle uğraşmış, maddi olarak çok zengin olmuştur. Bu zenginlikleri sayesinde çokça mülk sahibi olmuşlardır. Bu mülkleri vakfetmişler, cami, medrese, mektep, dârülkurrâ gibi kurumlar oluşturarak toplumun hizmetine sunmuşlardır. Bu araştırmada, üç saray dolaşan aile efradının tarihi, ilmi ve fikri yönleri, yetiştirdikleri talebeler ile Osmanlı döneminde siyasî, ilmî ve kültürel sahadaki tesirleri incelenmiştir. Ailenin pek çok alanda kuvvetli tesirinin olmasından ötürü bu çalışmada, zamansal bir sınırlamaya gidilmiş ve XVII. yüzyılın sonuna kadarki durum mercek altına alınmaya çalışılmıştır.