KUTADGU BİLİG VE ATEBETÜ’L-HAKÂYIK’TA ARAPÇA VE FARSÇA KELİMELERİN TELAFFUZU

Abstract

Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakâyık’ın metin yayımlarındaki Arapça ve Farsça kelimeler, çağdaş Türkiye Türkçesindeki şekilleri esas alınarak çeviri yazıya aktarılmıştır. Bu sebeple 11. yüzyıldaki telaffuzlarını tam olarak yansıtmazlar. Bu çalışma, Arapça ve Farsça kelimelerin eserlerin yazıldığı dönemdeki muhtemel söylenişlerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Türkiye Türkçesindeki gibi İslâmiyet’le irtibatı sözlü dilin dışında, edebî dil ile de sağlanan lehçelerde orijinal söylenişin korunduğu görülür. Arapça ve Farsça kelimelerin sözlü dille girdiği lehçelerde ise kelimelerin dilin ses özelliklerine göre forma sokulduğu anlaşılmaktadır. Türkiye Türkçesinde uyum dışında kalan Arapça ve Farsça kelimeler, bu sözcüklerin sözlü dil aracılığıyla girdiği lehçelerde uyuma girmektedir. Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakâyık’ta damak uyumu dışında ek alan Arapça ve Farsça kelimelerin telaffuzları hususunda eldeki veriler fikir vermekte fakat kesin söylenişleri belirlemeye imkân sağlamamaktadır. Kelimelerin bazılarının birkaç lehçede karşılığı olduğundan okunuşları konusunda destekleyici ses özellikleri yoktur. Kullanımı geniş olan Arapça ve Farsça kelimelerden bazılarının Kutadgu Bilig ve Atebetü’l Hakâyık’ta kalın sıradan ek alıp bazı çağdaş lehçelerde damak uyumuna girdiği, bazılarında ise uyumun dışında kaldığı görülür. Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakâyık’ta kalın sıradan ek alan bazı kelimelerin lehçelerde kalın şekilde telaffuz edildiği bazılarının da ince sıradan damak uyumuna girdiği tespit edilmiştir.

Arabic and Persian words in the Kutadgu Bilig and Atebetü'l-Hakâyık have – at some point - transcribed in their current forms. However, They do not fully reflect the 11th century pronunciation. This study aims to evaluate the possible pronunciations of these words in the period in which they were written, as opposed to through the lens of Modern Turkish. That said, the original pronunciation has, it seems, ben preserved in Turkic dialects whose connection with Islam is steeped in both an literary and oral tradition, as is the cause with Turkish. In dialects where Arabic and Persian words enter the language through the spoken language only, they take on phonetic characteristics of that language. In Turkish, they lack palatal harmony. In other Turkic languages, they take on palatal harmony. In the context of Kutadgu Bilig and Atebetü'l-Hakâyık, current data gives us an idea about how such loan words ought to be pronounced beyond palatal harmony; as opposed to how they actually are pronounced. Nevertheless, certain words have counterparts in a handful of other Turkic dialects; however, they too lack sound features that would give us a clue about how they’re pronunced. Some of the more widely used ones have suffix with back vowel in Kutadgu Bilig and Atebetü'l-Hakâyık. Moreover, they are compatible with palatal harmony in certain modern Turkic dialects – albeit not always. Both in Kutadgu Bilig and Atebetü'l Hakâyık, those words that have suffixes containing back vowel tend to also be pronounced with back vowels in other [Turkic] dialects, whilst others are follow the harmony of palate, and use front/fine vowels instead.