21 numaralı Kalebend Defterine göre h.1196-1199 / m.1782-1784 yılları arasında Osmanlı Devleti'nde suçlar, suçlular ve cezalar (Değerlendirme ve metin)

Abstract

Osmanlı coğrafyasında işlenen suçlarla ilgili olarak bilgi edinilmesini sağlayan ana kaynaklardan birisi Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi'ndeki Kalebend Defterleridir. Bu defterler sayesinde suçu işleyen kişiler, bu kişilerin sosyal statüleri, toplumda sebep oldukları sorunlar ve aldıkları cezalar hakkında detaylı verilere ulaşmak mümkün olmaktadır. Çalışmaya konu olan 21 Numaralı Kalebend Defteri de bunlardan biri olup, H.1196- 1199 / M.1782-1784 yılları arasındaki yaklaşık 33 aylık dönemde Osmanlı İmparatorluğu sınırları dahilinde müslim ve/veya gayrimüslim kişilerin, müslim ve/veya gayrimüslim kişilere yönelik olarak bireysel ya da organize bir grupla gerçekleştirdikleri suçları konu edinmektedir. İncelenen kalebend defteri, bahsedilen suçların kimler tarafından, nerede, ne zaman, nasıl ve neden işlendiğini ve sorumlulara ne tür cezaların verildiğini; cezalarını çeken kişilerin kimlerin isteğiyle, neden ve hangi şartlarla ıtlak olunduklarını (salıverildiklerini) konu alan Dîvân-ı humâyûnda verilen ceza hükümlerinin kayıtlarını içermekte ve dîvânî hatla yazılmış 292 sayfadan oluşmaktadır. Söz konusu defterde hükümlülere kalebendlik (kale içinde yaşama ve dışarı çıkamama), cezirebendlik (adada yaşama zorunluluğu), nefy (sürgün), cezirede kalebendlik (adada bir kale içinde yaşama), manastırbendlik (manastır içinde yaşama ve dışarı çıkamama) gibi 18 farklı cezanın verildiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada diğer kalebend tezlerinden farklı olarak, daha önceden yüksek lisans tezi olarak çalışılmış olan 18 Numaralı Kalebend Defterinin yarısı ile 20 Numaralı Kalebend Defteri de incelemeye tâbi tutulmuş, 21 Numaralı Kalebend Defteri'nde yer alan kişi ve konu ile alakalı olan hükümler, adı geçen defterlerde de araştırılarak bahsedilen kişiler, olaylar, suçlar, cezalar ve tüm bunların halka ne şekilde yansıdığı hakkında çok daha ayrıntılı doneler elde etmek mümkün olmuştur. Bu sayede elde edilen bilgilerin hangi defterde hangi sayfa ve hüküm numarasıyla yer aldığı dipnot ile belirtilerek, konu ile ilgili araştırma yapmak isteyenlerin bu bilgilere kolayca ulaşabilmeleri amaçlanmıştır. İncelemeye konu olan defterin tamamının transkribe edildiği çalışmada, hüküm sayısının ve elde edilen verilerin çok olması nedeniyle, hükümlülere verilen cezaların herbiri müstakil başlıklar altında değerlendirilmiş, hükümlülerin gönderildikleri yerler dikkate alınarak tablo ve grafikler hazırlanmıştır. Böylece hükümlülerin i i ii gönderildikleri her bir ceza mahalline bakıldığında, oraya kimlerin gönderildiği, kaç kişi oldukları, dinleri, cinsiyetleri, toplumsal statüleri ile Osmanlı coğrafyasının hangi bölgesinde ne tür suç işledikleri hakkındaki bilgilere ulaşmak hedeflenmiştir