Bolşevik İhtilali'nin İdil Ural'da yayılması ve Mollanur Vahitov (1885-1918)

Abstract

Rusya'nın son yüzyılını şekillendiren iki önemli devrim 1917 yılında gerçekleşti. Şubat Devrimi'yle Çarlık rejimi ve Romanov Hanedanı yıkıldı ve acil reformlarla birlikte demokratik seçimleri gerçekleştirmek üzere görevlendirilen Geçici Hükümet koalisyonu kuruldu. Bu hükümetin karşısında da Petrograd İşçi, Köylü ve Asker Temsilcileri Sovyeti yönetim erkinin diğer tarafını oluşturdu. Ancak Geçici Hükümet'in hem acil reformları ertelemesi hem de I. Dünya Savaşı'na devam etme kararı, barış vaadi üzerinden propaganda ve ajitasyon yürüten Bolşeviklerin işçi ve askerler üzerindeki etkisini güçlendirdi. Bu sırada Ceditçiliğin siyasileşmesi neticesinde Rusya Müslümanları hukuki, kültürel ve siyasi hakların nasıl elde edileceğini tartıştıkları (en büyüğü 1-11 Mayıs 1917 tarihinde gerçekleştirilen) bir dizi kongre düzenlediler. Rusya'nın mevcut politik ikliminden etkilenen Müslümanlarda da farklı politik görüşler 1917 yılıyla birlikte belirginleşmeye başlamıştı. Kökenleri (en etkin dönemini 1905 Devrimi ve sonrasında yaşayan) Ceditçi sosyalistlere dayanan Müslüman Sosyalist Komitesi (MSK), Nisan 1917'de kendisini Bolşevik olarak gören Mollanur Vahitov ve diğer Tatar sosyalist arkadaşları tarafından kuruldu. Mollanur Vahitov, Şubat Devrimi'nden Ekim Devrimi'ne kadar Müslümanları "sosyalizm bayrağı altında toplamaya" çalıştı ve kısa sürede Müslüman proletaryanın lideri konumuna yükseldi. Ekim Devrimi'nin Kazan'da gerçekleşmesinde rol oynadı. Kurucu Meclis'e delege olarak seçildi ve Petrograd'a gitti. Petrograd'ta iken Bolşeviklerin ulus sorununa yönelik politikalarını belirlediği NARKOMNATS'a bağlı olarak Ocak 1918'de oluşturulan İç Rusya ve Sibirya Müslüman İşleri Komiserliği'nin (MUSKOM) başına getirildi. MUSKOM, Mollanur Vahitov'un başkanlığında kurum özerkliğinin sınırlarını sonuna kadar zorladı ve İdil Ural bölgesini kendisine bağlı komiserliklerle donattı. Mollanur Vahitov, MUSKOM başkanlığı süresince ilk Müslüman Kızıl birliklerini düzenledi ve ilk Müslüman Komünist Partisi'nin zeminini hazırladı. Bu ve diğer faaliyetleriyle birlikte Bolşeviklerin İdil Ural'da güçlenmesini ve devrimin sürekliliğini sağladı. Bu sırada Tatar liberal-milliyetçi siyasetiyle de mücalede eden Mollanur Vahitov, 1918 baharında "doğu devrimi" yolunda ilk adım olarak gördüğü Tatar-Başkurt Sovyet Cumhuriyeti projesini Bolşeviklere kabul ettirdi. Bu devlet projesi dahil diğer tüm faaliyetler Beyazlara karşı 1918 yazında şiddetlenen iç savaşla sekteye uğradı. Mollanur Vahitov, Ağustos 1918'de Kazan'ı Çekoslovak Lejyonu'na karşı savunurken yakalandı ve bir süre sonra idam edildi. Mollanur Vahitov'un kısa süren politik hayatına rağmen kurduğu siyaset ve vizyon sayesinde Bolşevikler, İdil Ural bölgesinde devrimlerini yayma ve güçlendirme olanağı elde ettiler. Tatar ve Başkurt olmak üzere 1920 yılında iki Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu ve Tatarların asırlık ulusal özlemleri bir nebze dinmiş oldu. Tatar ve Başkurt olmak üzere iki ayrı devletin kurulması her ne kadar Mollanur Vahitov'un uzun vadeli idealine ve planlarına uymasa da bu devletlerin meydana gelmesinde Vahitov'un İdil Ural'da oluşturduğu politik zemin etkili oldu.