Modern Türk şiirinde Prometheus

Abstract

Mitoloji, köken bilgisi olmasının yanı sıra insanoğlunun geleceğini şekillerden en önemli olgulardan biridir. İnsanlar yüzyıllardır çeşitli soruların cevabını mitler yoluyla aramış, mit karakterleri ile sanat ve edebiyatta kendilerine sembolik bir anlatı atlası yaratmışlardır. Mitoloji denilince ilk akla gelenin Yunan ve Latin mitolojisi olduğu bilinir. Yine Yunan mitolojisinin önemli figürlerinden biri olan Prometheus da Hesiodos'tan bu yana en çok kullanılan sembollerin başında gelir. Antik Çağ'dan itibaren Batılı kaynaklarda kendine yer bulan bu mit ve ait olduğu mitoloji, edebiyatımızda pek fazla ilgi görmeyip "esâtîr" şeklinde ifade edilmiştir. Bu anlayışta din olgusunun önemli bir yeri olduğunu belirtmek gerek. Tanzimat'ın ilanından itibaren kimliğimizi Batılılaştırma çabalarımız genel anlamda bize birçok şey kaybettirse de kültürel anlamda pek çok şey kazandırmıştır. Bunların en önemlilerinden biri olan mitoloji; Tanzimat edebiyatı aydınlarından bazılarının yapmış oldukları çeviriler ve telif eserlerle hayat bulmuş, tartışılmaya başlanmıştır. Cumhuriyet'in ilanından sonra kuvvetli bir şekilde yükselişini sürdüren mitoloji, bu yükselişte mitolojinin metafor/imge olarak kullanımının etkisi büyüktür, genel manada bir kabul görmese bile insanları klasik eserlere yönlendirmiş ve ufuk açıcı bir işlev görmüştür. Bizim de çalışmada modern şiirimizin imkânları dahilinde inceleyecek olduğumuz mit, Prometheus'tur. Prometheus'un modern Türk şiirinde ne gibi sembollerle/mecazlarla ifade edildiği ve adı geçen mitin ne gibi farklılıklarla karşımıza çıktığı çalışmanın esas amacıdır. Genel hatlarıyla dört kısma ayrılan çalışmanın ilk bölümünü "Mitolojinin Mahiyeti ve Anlamlandırılması" oluşturmuştur. Mitolojinin edebi anlatı, sembol, ayin, tören, ritüel, soyut/doğal olgu vb. kavramlarla ilişkisini göstererek temel bir mitoloji bilgisi verdik. İkinci kısımsa Prometheus'un Antik Yunan, Rönesans ve Aydınlanma Dönemi'nde nasıl değerlendirildiğiyle ilgilidir. Dönemsel değerlendirmelerin dışında Marksist ideolojinin Prometheus'a yüklediği anlam üzerinde de durduk. Bu, Prometheus'un yapmış olduğu kültür ve sanat yolculuğunu görmemiz açısından mühimdir. Üçüncü kısımda ise Tanzîmat, Servet-i Fünûn, Fecr-i Âti, Milli Edebiyat ve Cumhuriyet Devri gibi modern Türk edebiyatının dönemleri içerisinde mitolojiye bakışı ele aldık. Şiir ağırlıklı yapılan incelemelerde dönem değişimlerini görebilmek için yer yer sosyal ve kültürel hayatı da gözler önüne serdik. Böylece her edebî dönemin içinde Osmanlı-Türkiye panoraması vermiş olduk. Çalışmanın son kısmında ise tespit ettiğimiz Prometheus şiirlerini -kronolojik sırayı esas alarak- yorumladık.