Kitâb-ı Fizâhî (inceleme-edisyon kritikli metin)

Abstract

Bu tezde Fizâhî'nin Kitâb-ı Fizâhî isimli dîvânı incelenmiştir. Fizâhî, 19. yüzyılda yaşamış ancak şu ana kadar edebiyat tarihlerinde ismi zikredilmemiş bir şairdir, çalışmamız sonucunda Klasik Türk Edebiyatı alanına katkı sağlamayı ve Fizâhî ismini edebiyat tarihine kazandırmayı umut etmekteyiz. Tez, dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Fizâhî'nin hayatı hakkında edinilen bilgiler ele alınmıştır. Fizâhî'nin hayatı hakkında dîvânından elde edilen bilgiler arasında, şairin Erzincanlı olduğu ve eserini h.1270/m.1854 yılında yazdığı bulunmaktadır. Eserde ismi zikredilen Hayyât Vehbî (Terzi Baba) ve Şems-i Hayâl (Leblebici Baba) ile Fizâhî'nin mürşit-mürit ilişkisinde oldukları tahmin edilmektedir. Şems-i Hayâl'in de bir dîvân sahibi olması dolayısıyla yapılan incelemelerde, Fizâhî ile Şems-i Hayâl'in yakın bir düzlemde şiirler yazdığı ve Fizâhi ile Şems-i Hayâl'in nazîre olarak nitelendirilebilecek şiirleri de bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Tezin ikinci bölümünde eserin şekil, muhteva ve imlâ özellikleri incelenmeye çalışılmıştır. Eserde toplam 105 şiir yer almaktadır. Eserin hem aruz vezni hem de hece vezniyle yazılmış şiirler ihtiva etmesi dikkat çekicidir, eserde bulunan 105 şiirin 94'ü aruz vezni ile yazılmıştır, 11 şiir ise hece vezni ile kaleme alınmıştır. Eserin bütün nüshalarının harekeli olması eserin önemli özelliklerinden biridir. Eserde hareke kullanımı, şairin yaşadığı bölgenin yerel ağız özelliklerini şiirlere katması bakımından fayda sağlamıştır. Eserde deyim ve halk söyleyişine yakın ifadelerin kullanımı şairin dilinin daha sade olmasına olanak vermiştir. Eserin imlâ hususiyetlerine dair yapılan incelemelerde ise şiirlerin klasik imlâdan farklı bir imlâya sahip olduğu görülmüştür, şairin imlâdan ve biçimden çok anlama önem verdiği düşünülmektedir. Üçüncü bölümde ise eserin edisyon kritikli metni yer almaktadır. Eserin Makedonya, Vatikan, Irak ve Erzincan'da bulunan dört nüshası edisyon kritiğe tâbi tutulmuştur ve bunun sonucunda nihâî eser metnine ulaşılmaya çalışılmıştır. Tezimize tıpkıbasım olarak eserin dört nüshasının tamamının eklenmesi mümkün olamadığından yalnızca M nüshasının tamamının tıpkıbasımı eklenmiştir. Eserin diğer üç nüshasından örnek görüntüler ise çalışmaya katkı sağlaması amacıyla ekler bölümüne ilave edilmiştir. Çalışmamızın dördüncü ve son bölümünde ise özel adlar dizini ve eserdeki belli başlı dinî-tasavvufî kavramları içeren dizin bulunmaktadır.