Heykelde beden imgeleri : Türkiye’de toplumsal dönüşüm ve sanat (1923-2007)

Abstract

Türkiye’de hazırlanan anıt dışı heykeller incelendiğinde sanatçıların, dönemin toplumsal ve estetik yönelimlerine uygun olarak farklı beden imgelerine yer verdikleri leri ve bedeni hem toplumsal ortamı şekillendiren egemen bir ideolojinin ifadesi, hem de toplumsal bir eleş- tiri olarak ele aldıkları görülür. Bazı eserlerin ise doğrudan dönemin toplumsal olaylarını eleştirmek yerine siyasi-sosyal yaşamın baskıcı atmosferinin izini taşıdığı dikkati çeker. Bu ça-lışmanın amacı, söz konusu heykelleri, dönemin sosyo-politik gelişmelerini de dikkate alarak incelemektir. Güzel Sanatlar Akademisi’nde çıplak modelden çalışmanın eğitimin bir parça-sı haline gelmesinden sonra ortaya konan nü heykeller, Cum-huriyet Halk Partisi’nin yürüttüğü modernleşme projesinin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Nermin Farukî, Ali Hadi Bara, Zühtü Müritoğlu, Hakkı Baha Çavuşgil ve Hüseyin Gezer gibi ustaların yarattıkları eserler, ülkenin Osmanlı, İslami geçmişinden koparılarak yeni bir toplumsal düzenin kurul-mak istendiğine ve Batı’nın sanatsal, ideolojik anlamda örnek alındığına işaret eder. Heykelde bedenin, toplumsal gelişmelere karşı takınılan eleştirel tavrın bir ifadesi olarak biçimlendiril-mesi ise 1970’li yıllara rastlar. 1968 Gençlik hareketleri, 1970’li yıllardaki terör ortamı ve akabinde yaşananlar, heykeltraşların açlık, işsizlik ve işkence gibi olgulara gönderme yapan yapıtlar hazırlamasını beraberinde getirmiştir. Mehmet Aksoy, Saim Bugay, Koray Ariş ve Rahmi Aksungur’un yarattıkları beden imgeleri, insana dair meseleler hakkında kişisel yorum içeren özgün ifadelere sahiptir. 1980’li yıllardan itibaren yürütülen neoliberal politikalar sonucunda ülkeye nüfuz eden tüketim kültürü ile kadın sorunları, gerçekçi anlayışı benimseyen usta-ların ilgilendiği diğer konu alanlarını oluşturur. . Örneğin Güler Güngör ve Candeğer Furtun, heykellerinde tüketim kültürü ve beden ilşkisini irdelerken; Handan Börüteçene ve Şeyma Rei-soğlu Nalça, ülkenin ataerkil toplum yapısı içinde kadınların maruz kaldıkları baskılara dikkat çekmişlerdir.