Gündüz Gökçe, Yükselen Ayaydın, Özer Erenman, Aydan Özgen armağanı : yapıda yenilikçi yaklaşımlar

Abstract

Önsöz Yapı üretimi bağlamında, mimarlığın teknolojik, çevresel, tarihsel ve tasarım disiplinlerini yapısal açıdan ele alan bölümleri içeren bu kitap, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Yapı Bilgisi Bilim Dalı Öğretim Üyeleri tarafından hazırlanmıştır. Hiç kuşkusuz yüksek öğretim kurumlarının gelişmesi ve varlığını sürdürebilmesinde, kuruluşlarından itibaren görev yapan hocaların katkısı önemli rol oynamaktadır. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi bünyesinde yer alan, Mimarlık Bölümü, 1883 yılında Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şâhâne’nin kuruluşundan bugüne 132 yıldır eğitim faaliyetini sürdürmektedir. Mimarlık Bölümü’nün ilk ders yılı 1882-1883 olarak bilinmekte olup 1 , Yapı Bilgisi, o tarihten günümüze kadar mimarlık eğitiminin omurgasını oluşturan temel disiplinlerden biridir. Bugün, Mimarlık Bölümü, Yapı Bilgisi Anabilim Dalına bağlı bulunan Yapı Bilgisi Bilim Dalı tarafından lisans ve lisansüstü düzeyde yürütülen dersler ile devam eden Yapı Bilgisi disiplini, Sanayi-i Nefise-i Şâhâne’nin ilk müfredatında yer alan Fenn-i Mimari dersi kapsamında verilmekteydi. Fenn-i Mimari, Tanzimat ile birlikte eğitime atfedilen özel önemin etkisiyle mimarlık bilgisi ve pratiği ile ilgili yeni bir kavram olarak ortaya çıkmıştır. Alexandre Vallaury tarafından verilen Fenn-i Mimari dersleri, bugünkü Yapı Bilgisi derslerinin başlangıcını oluşturur. Prof. Dr. Zeki Sönmez’e göre; “Osman Hamdi Bey, Sanayi-i Nefise-i Şâhane Mektebi’nin öğretim kadrosunu kurarken, Batı’da iyi bir teknik öğretim gördüğü anlaşılan ve İstanbul’da sürekli mimari uygulamalar yapan A. Vallauri’yi Fenn-i Mimari öğretmeni olarak atamada fazla tereddüt göstermemiştir. Yapılarının birçoğu günümüzde de kullanılan A. Vallauri, Sanayi-i Nefise Mektebi’ne 2 Mart 1883 de atanmış ve istifa tarihi olan 10 Ağustos 1908 e kadar Fenn-i Mimari Muallimi olarak görev yapmıştır 2 .” Akyürek’e göre Sanâyi’-i Nefîse Mektebi’nde sanat tarihi dersi veren Sakızlı Ohannes Paşa’nın 1308/1892-3’te basılmış olan Fünûn-i Nefîse Târihi Medhali’nde Fen kavramı şöyle açıklanmaktadır: “Mimarlıkta iki ayrı cihet vardır ki bunlar ayrı ayrı şeyler ise de her mimarda içtima etmesi lazımdır. Biri yapı, yahud kalfalık, diğeri fen cihetidir. Yapıcılık, yâhûd kalfalık sıfatiyle mi’mâr lüzûm ve ihtiyâc cihetlerine sarf-ı zihn eder…” Buna göre yapının teknik ve estetik boyutuna ilişkin hususlar Fenn-i Mimari kavramı içinde yer almaktadır 4 . O dönemde Sanâyi’-i Nefîse Mektebi’nde mimarlığa ait teknik ve bilimsel kuralların verildiği Fenn-i Mimari dersleri Philippe Bello’nun eğitim kadrosuna katılması ile devam etmiştir. Aynı zamanda sırasıyla G. Mongeri, Mimar Vedat Bey, Asım Kömürcüoğlu ve Mimar Kemalettin Bey tarafından yürütülen atölye dersleri mimarlık bilgisinin uygulamaya yönelik yapı bilgisini de kapsamaktaydı. Behçet Ünsal bir makalesinde 1920 yılında mimari sınıfının ikinci yılının teferruat’ı mimariyye sınıfı olduğundan bahseder. Muallim Mimar Kemalettin mimari prensipleri anlatmakta; başlık, kemer gibi yapı elemanlarına ait çizimler yaptırmaktadır. Atatürk’ün kültür devrimi programı içinde 1928’de Sanayi-i Nefise Mektebi’nin adı Güzel Sanatlar Akademisi olarak değiştirilmiştir. Güzel Sanatlar Akademisi, Türkiye’de “akademi” adını ve statüsünü elde eden ilk sivil yükseköğretim kurumudur. Sedad Hakkı Eldem’in 1966 yılında yayınlanan Yapı kitabındaki Önsözünde Güzel Sanatlar Akademisi’nde Yapı Kürsüsü’nün 1930 yılında kurulduğu, Kürsüye ilk olarak Prof. Hans Poelzig’in başkanlık ettiği bilgisi yer almaktadır. Poelzig’in vefatından sonra Prof. M. Schneer kürsüye başkanlık etmiştir 5 . Aynı dönemlerde, 1933 yılında yurt dışından akademiye dönen Nazimi Yaver Yenal ise, Guinter adındaki bir iç mimari (tefrişat) hocasının asistanı olarak göreve başlamıştır. Nazimi Yaver Yenal’ın bir yıl sonra hocası olduğu bu ders kapsamında öğrencilere mobilya ve ince yapı detayları öğretiliyordu 6 . 1936 yılında Sedad Hakkı Eldem Yapı Kürsüsünün başkanı olmuştur. 1930-1966 yılları arasında sırasıyla Hamdi Şensoy, M. Ali Handan, Maruf Önal, Muhteşem Giray, Turgut Cansever, Utarit İzgi, Ferzan Baydar, Mahmut Bir, İlhan Türegün, Nüzhet İldeniz, Vahit Erhan, Gündüz Gökçe, Tan Oral, Öktem İren, Özer Erenman ve Aydan (Akoba) Özgen kürsüde görev yapmışlardır. 1941 yılında İnce Yapı ismiyle kaplama ve doğrama konularını ele alan ikinci bir kürsü kurulmuş, kürsüye önce M. Ali Handan daha sonra Utarit İzgi başkanlık etmiştir 7 . Güzel Sanatlar Akademisi, Mimarlık Bölümü’nün basılı kaynak olan ilk müfredatı 1960-1961 Öğretim Yılına aittir. Bu belgeye göre o dönemde Yapı dersleri Sedad Hakkı Eldem ve Hamdi Şensoy tarafından yürütülmekteydi. İki yıl süren derslerin içeriği ise “Temeller, taşıyıcı duvarlar, açıklıklar, bacalar, kanallar, tonozlar, kubbeler, döşemeler, ahşap inşaat, merdivenler, çatılar, örtü malzemeleri, teras çatılar, dereler, oluklar, betonarme iskelet inşaat, cam duvarlar, tavanlar, ileri teknikli malzeme ile kaplamalar, duvarlar “ olarak açıklanmaktadır. Aynı öğretim yılında üç yarıyıl olarak verilen İnce Yapı dersleri ise Utarit İzgi tarafından yürütülmüştür. Dersin içeri ise “Binalarda çeşitli tesirlere karşı koruma (izolasyon), doğramalar, kaplamalar, boya ve badana işleri” olarak tanımlanmıştır. Yürütülen derslerde öğrencilere yapı elemanı detayları çizdirilmekte, bunların dosya halinde teslimi istenmekteydi. Yapı ve İnce Yapı derslerinin bu müfredatı 1973 yılına kadar devam etmiştir. Sedad Hakkı Eldem’in başkanlığındaki dönemde öğrencilere yönelik bir Yapı kitabı yayımlanmıştır. Bu kitap 1967’de basılmış olup, yapı atölyelerinin çalışma örneklerini içeren detaylı çizimlerden oluşmaktadır. Kitabın önsözünde Sedad Hakkı Eldem mimarlık eğitiminde yapı bilgisinin önemini şu şekilde vurgulamıştır: “Bir mimarın uvvetli bir yapı tekniği bilgisine sahip olması lüzumuna inananlardanım. Hatta daha ileri giderek ve bilhassa memleketimizin durumunu göz önünde tutarak mimarın her şeyden evvel iyi bir inşaatçı olması gerektiği fikrini savunduğumu belirtmek isterim. Modern metotlar kadar daha ilksel ve dolayısıyla geleneksel metotlara hakim olunması lüzumu üstünde de durulmalıdır. İyi bir mimarın ancak salim ve sağlam bir yapı tekniğine dayanabileceği en fazla bizim için unutulmaması lâzım gelen bir gerçekti." İçeriğinde basit ve geleneksel yapı detaylarına yer verilmiş olan Yapı kitabı mimarlık eğitiminde uzun yıllar boyunca bir kaynak kitap olarak yerini korumuştur. 1973-1979 yılları arasında Yapı Kürsüsü kadrosunda yer alan öğretim üyeleri Hamdi Şensoy, Rebii Gorbon, Yükselen Ayaydın ve Gündüz Gökçe, asistanlar ise M. Emin Demirkan, F. Özer Erenman, Aydan Özgen, Bora Altay İsman ile Öğr. Gör. Akif Kutay’dır. Bu dönemde Yapı dersleri dört yarıyıl ve haftada altışar saat olarak yürütülmüştür. Müfredat aslına sadık kalınarak güncellenmiştir. Ayrıca bu dönemde ileri teknikli yapım sistemlerinin anlatıldığı Seçime Bağlı Yapı dersi müfredata koyularak, iki yarıyıl ve haftada 2 saat olmak üzere yürütülmüştür. 1980’li yıllardan 2015 yılına kadar olan süreçte sırasıyla, Suat Çakır, Saadet Aytıs, Erhan Tömekçe, Ömer Ş. Deniz, Ayşe Elagöz, Aydın Yüksel, Gültekin Korucuklu, Gürbüz Öke, İlkay Koman, Özlem Eren, Berrin Şahin Diri, Ayşin Sev, Murat Ünal, N. Volkan Gür, Emre Osmanoğlu, Savaş Ekinci, Halit Can Görgülü, Duygu Kolbay, Yeliz Tülübaş Gökuç, Bahar Başarır, Lory Zakar, Ebru Doğan, Görkem Arslan Kılınç ve Havva Aksel kadrolu öğretim üye ve elemanları olarak görev almışlardır. Bugünkü Yapı Bilgisi Bilim Dalı’nın geçmişi, daha önce açıklandığı gibi, 1930 yılında Yapı Kürsüsü’nün kuruluşuna dayanmaktadır. Bu bağlamda yazarlar o tarihten günümüze yapı disiplinini yürüten 4. ve 5. kuşağı temsil etmektedir. Bu kitap, mimarlık eğitiminde oynadıkları rol kadar, yazarların akademik kariyerlerine de yön veren, 1962 yılından itibaren Yapı Bilgisi Bilim Dalı’nın güçlü yapısını korumasında büyük rol oynayan, Prof. Gündüz Gökçe, Prof. Dr. Yükselen Ayaydın, Prof. Dr. F. Özer Erenman ve Prof. Aydan Özen’e armağan olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanması sırasında, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mimarlık Bölümü Yapı Bilgisi Bilim Dalı öğretim üyelerinden katkıları talep edilmiştir. Kendilerine herhangi bir konu sınırlaması getirilmemekle birlikte, konuların “yenilikçilik” teması üzerinden ele alınması istenmiştir. Bu kitap ve onun için seçilen tema, Yapı Bilgisi Bilim Dalı emekli öğretim üyeleri Prof. Gündüz Gökçe, Prof. Dr. Yükselen Ayaydın, Prof. Dr. F. Özer Erenman ve Prof. Aydan Özgen’in temel yapı bilgisi konularını günümüze taşıyan gelenekçi tavırlarındaki kararlılıklarının yanı sıra, Yapı Bilgisi Bilim Dalı’nda yürüttükleri derslerde ve akademik çalışmalarındaki “yeniliklere açık bakış açılarını” da yansıtmaktadır.