Ayın İzi 21 / 2003

Abstract

XIX. yy.'ın il yansında Osmanlı'da izlenen kültürel yapı değişimlerinin gerçekleşmesinde aydınların büyük payı olduğu bir gerçektir. O. Hamdi Bey (1842- 1910), duyarlılığı Doğu ve Batı kültürlerine vukufu, kültür mirasına sahip çıkma bilinci ile çok yönlü bir aydın olarak bu değişimde önemli rol oynamıştır. l 880'de Arkeoloji Müzesi' ve 1883'de Sanayi-i Nefise Mektebi gibi kurumları kazandıran 1884'de çıkardığı Asar-ı Atika Nizamnamesi'yle sanat yapıtını koruma altına alan O. Hamdi Bey'in bu nitelikleri yanında sanatçılığının da Türk resim tarihinde yeri büyüktür. Batılı anlayışla yetişmiş olan O. Hamdi Bey, 1860'da hukuk öğrenimi için babası İbrahim Edhem Paşa tarafından Paris'e yollanmıştır. 1869'a kadar burada kalan O. Hamdi, hukuk derslerine kısa süre devam ettikten sonra Güzel Sanatlar alanına yönelmiştir. Paris'te bulunduğu yıllar Ingres, Delacroix, Rousseau, Millet, Corot, Courbet, Daumier, Gerôme, Manet, Degas, Renoir, Monet gibi büyük ustaların yaşadığı, tartışmaların yoğunlaştığı, farklı akımların birbirini izlediği, uluslararası sergilerin düzenlendiği, hareketli yıllardır. Jean-Leon Gerôme (1824-1904) O. Hamdi Bey'in Fransa'da en çok etkilendiği sanatçıdır. Bu ressam, XIX. yy'ın ikinci yansında Fransa'da olduğu kadar Avrupa ve Amerika'da da oryantalizmin önde gelen temsilcisidir. O. Hamdi Bey'in gerek bu konulan işlemesi, gerekse döneminin resmi sanatının önde gelen temsilcisi Gerôme'un sanatına ilgi duymuş olması doğaldır. O. Hamdi Bey'in oryantalist resimleri, sanatsal nitelikleri açısından döneminin benzer yapıtları arasında ön sıralarda yer alır. Başta, kurgu bakımından hocası Gerôme olmak üzere, Avusturyalı Ludwig Deutsch (1855- 1935) ve Rudolph Emst (1854-1932) gibi sanatçıların da onun resimlerinde izleri görülen sanatçılardır. Paris ekolüne baılı kalan O. Hamdi Bey, oryantalist çalışmalarını yaşamının sonuna değin sürdürmüştür. Sanatçı oryantalist tablolarını her yıl Paris'te Salon des Artistes Français'de sergilemiştir. "Şehzade Türbesinde Derviş" (1903), "Ab-ı Hayat Çeşmesi" (1904), Kuran Okuyan Genç" (1905), "Kaplumbaıa Terbiyecisi" (1906), "Palanın Keskinliği" (Silah Taciri) (1908) bunlar arasında yer almaktadır. Türk resim sanatında figürün önemine ilk kez değinen ve yapıtlarıyla bunu ortaya koyan O. Hamdi Bey, Osmanlı yaşantısı, mimarisi ve bezeme sanatı gibi tarihsel mirasımıza sahip çıkma bilinci ile, Batılı oryantalistlerin etnik ve tarihsel yanılgı ve önyargılarına yanıt olabilecek resimler üretmiştir. O. Hamdi Bey'in oryantalist resimleri, Batı oryantalizminden farklı bir bakış açısına sahiptir. Onun tablolarında kitap ve bilgi aydınlanmanın simgesi olarak çok sık kullanılır. Tartışan din adamları, okuyan genç erkek ve kadınlar ellerinde kitapla betimlenmiştir. Osman1ı kaoıninı resminin başlıca temalarından biri yapan ve Avrupalı ressamlardan farklı bir gözle değerlendiren ilk sanatç~zdır. "Türbede Kadınlar", "Okuyan Kadın", "Cami Kapısı Önünde Kadınlar", "At Meydanında Gezinti Yapan Türk Kadınlan", "Sultan Ahmet Camisi Önünde Türk Kadınları", "Leylak Toplayan Kadın" adlı tabloları örnek olarak sayılabilir. Az sayıda manzara resmi yapmış olan O. Hamdi Bey, bir dizi aile portresi de gerçekleştirmiştir. Üslup açısından, oryantalist yapıtlarından farklı olan bu resimlerde serbest ve natüralist yorumlar öne çıkar. "Mimozalı Kadın", "Sanatçının oğlu Edhem", "Sanatçının Yeğeni Tevfik", "Naile Hanımın Portresi", Kızı Nazlı'nın Portresi" bunlardandır. Fotoğraftan ve etnoğrafık ögelerden yararlanan sanatçı, Doğu'yu anlatan tek Doğu'lu oryantalist ressam olma özelliğinin yanısıra Türk sanatında düşünce resminin de öncüsüdür. Türkiye'ye döndükten sonra kurduğu Arkeoloji Müzesi ve Sanayi-i Nefise Mektebi, Batı'daki gibi birbirini destekleyen bir bütün oluşturur. Prof. Dr. Semra Gennaner