Türkistan Hanlıkları’nda İnayetname Türü (XVI-XIX. yy.) ve İnşa Metodu Üzerine

Abstract

Bu makalenin konusunu Türk diplomatiğinde tıpkı soyurgal, tarhanlık yarlıkları ve bitikler gibi resmî bir yazışma türü olan ve şimdiye kadar alanyazında etraflıca ele alınmayan inayetnameler oluşturmaktadır. Bu çalışmada özellikle XVI-XIX. yüzyıllar arasında Doğu Türklük alanında etkin bir şekilde kullanılan inayetnamelerle ilgili dilsel göstergeler ve tarihî belgeler ışığında inayetname türünün gelişimi, içeriği, veriliş sebepleri, kalıcılığı, muhatabı ve inşa metodu gibi hususların açıklığa kavuşturulması ve bunların Türk resmî yazışma geleneğiyle ilişkilendirilmesi amaçlanmıştır. Bugüne kadar Türkistan hanlıklarından Hive ve Yarkend hanlıklarına ait Arap harfli toplam altı inayetname belgesi Türkoloji çalışmalarına kazandırıldığı için eldeki bu tarihî bulgular etrafında karşılaştırmalı bağlamsal bir metotla bu iç yazışma türünün diplomatik özellikleri ortaya konulmuştur.

The subject of this article is the ‘ināyatnāmas (a deed of exemption), which are an official type of correspondence in Turkish diplomacy, such as yarlïqs and bitiks of suyarghal, tarkhanlïq, which have not been discussed in detail in the literature until now. In this study, it is aimed to clarify the issues such as the development, content, reasons for issuance, hereditary, addressee and method of inshā (in letter-writing) of the type of ‘ināyatnāma in the light of linguistic indicators and historical documents related to the‘ināyatnāmas, which were used effectively in the field of Eastern Turkish, especially between the 14th and 19th centuries, and to associate them with the Turkish official correspondence tradition. Since a total of six Arabic letters of endowment documents belonging to the Khiva and Yarkand khanates, one of the Turkestan khanates, have been brought to Turcology studies, diplomatic features of this type of internal correspondence have been revealed with a comparative contextual method around these historical findings.