Yerleşme Tarihi Analizi İçin Yöntemsel Bir Çerçeve Önerisi: Kentsel Morfoloji ve Tarihsel Coğrafyanın Sunduğu Olanaklar

Abstract

Birçok farklı yaklaşımla yerleşme tarihi alanında üretilen çalışmalarda yöntem, seçilen örnek alan, tarihsel analizin yapıldığı zaman aralığı, çalışmaya kaynak oluşturan yazılı ve görsel materyaller gibi pek çok değişken; çalışmanın sonuç ürününü etkilemektedir. Şehircilik çalışmaları açısından yerleşmenin bir tarihsel kesitte makroform gelişimi ve kentsel biçimlenmesinin araştırılması kadar, biçimlenmeyi etkileyen dinamiklerin ilişkisel olarak ele alınması da önem taşımaktadır. Yerleşme tarihi analizini ölçeklerarası, zamanlararası ve temalar arası bir bakış açısıyla yapmayı hedefleyen bu çalışma, bu bağlamda tarihsel coğrafya ve kentsel morfoloji disiplinleri perspektifinde bir çerçeve sunmaktadır. Burada amaç, yerleşme tarihi analizinde kullanılan tarihsel metinler ile görsel dokümanlar arasında bir ilişki kurarak, yerleşme tarihi analizinde bu iki veri alanını birleştirmektir. Bu ilişkinin kurulabilmesi için geliştirilen yaklaşımda, iki bileşen tanımlanmıştır. Yerleşme tarihi analizinin iki bileşeninin ilkini yazılı kaynaklar temelinde görsel malzemenin işlenmesiyle oluşturulan yerleşme tarihi analizi tablosu oluştururken, diğer bileşen -aynı zamanda yerleşme tarihi analizi tablosunun bir katmanını oluşturan- tarihsel/ güncel harita analizi olarak belirlenmiştir. Tarihsel haritaların işlenmesi, yerleşme tarihinin mekânsal gelişimi ile yerleşmeye etki eden diğer toplumsal etkenlerin karşılıklı ilişki içinde ele alınmasını kolaylaştırmaktadır. Çalışmanın ana referansını oluşturan Doktora Tezinde (Tezer, 2019) "Kentsel morfoloji ve tarihsel coğrafya ışığında sistematik bir yerleşme tarihi analizi çerçevesi geliştirmek mümkün müdür?" şeklinde kurgulanan araştırma sorusuna cevap arayan bir yöntem tartışması, bu makalenin ana konusunu oluşturmaktadır.

In the studies produced in the field of settlement history with many different approaches, many variables such as method, selected sample area, time interval during historical analysis, written and visual materials that constitute the source of the study; affects the result of the study. In terms of urban studies, it is important to examine the dynamics affecting the formation in a relational way as well as the research of change of macroform and urban formation of the settlement in a historical section. This study, which aims to make the analysis of settlement history with an inter-scale, intertemporal and inter-themes perspective, provides a framework in the context of historical geography and urban morphology disciplines in this context. The aim is to combine these two data fields in settlement history analysis through establishing a relationship between historical texts and visual documents used in settlement history analysis. In the approach developed to establish this relationship, two components are defined. While the first one of the two parts of the settlement history analysis constitutes the settlement history analysis table created by processing the visual material on the basis of written sources, the other part is determined as historical/current map analysis which also constitues a layer of the settlement history analysis table. Processing of historical maps facilitates the interaction of the spatial development of the settlement history and other social factors affecting the settlement. The main topic of this article is to answer this research question -which comes from main reference of this paper; PhD thesis (Tezer, 2019)- with a method discussion: "Is it possible to develop a systematic framework for settlement history analysis in the light of urban morphology and historical geography?"