Topkapı Sarayı Revan koleksiyonunda ciltlerde bir arada kullanılan kalıp ve lâke teknikleri

Abstract

Cilt ve ciltçilik bir kitap sanatıdır. Yazılı eserlerin saklanmasında ve korunmasında büyük yeri vardır. Aynı zamanda eseri güzelleştirir. Yazılan esere değer katar. 11.yüzyılda Uygur Türkleri ile Doğu'dan başlayan bu serüven bizim coğrafyamızda kitap medeniyeti olarak var olur. Topraklarımızda varlığını geliştirmeye devam eden cilt sanatına süreç içerisinde farklı teknikler dahil olur. Bu anlamda lâke cilt sanatı da 15.yy. ve sonrasında kendisini gösterir. Deri'nin üzerinde renkleri daha hür kullanmak isteyen mücellit nakkaşlar bu soruna bir çözüm arayışına girerler. Sonucunda ise derinin yüzeyine çeşitli müdahalelerde bulunarak renkli nakışları işlemeyi ve bu nakışları günümüze kadar koruma altına almayı başarırlar. Topkapı Sarayı Revan Koleksiyonunda Ciltlerde Bir Arada Kullanılan Kalıp ve Lâke Teknikleri konusu üzerine yapılan bu çalışmada ise 6 eser belirlenmiştir. Belirlenen bu eserlerden Revan 804 envanter numaralı eserin cildi görsel incelemeye tabi tutulmuştur. Eserin yapım katmanlarının tespiti için mikroskop çekimi yapılmıştır. Bununla birlikte tespit edilen diğer ciltlerin de detaylı bir incelemesi yapılmıştır. Ciltleri desenleriyle birlikte bilgisayar programında çizilmiştir. Bu eserlere teknik olarak yakın yapılan eserler incelenmiştir. Ulaşılabilen eserler görsel ve metin anlatımıyla teze dahil edilmiştir. İlk bölümde çalışmanın amacı, kapsamı, yöntemi, kaynak ve araştırmaları yer almaktadır. İkinci bölümde Türk cilt sanatı hakkında genel bir bilgilendirme yapılmıştır. Devamında ise cilt sanatı teknikleri, ana başlık halinde kalıp ve lâke tekniği anlatılmıştır. Üçüncü bölümde Topkapı Sarayı Revan Koleksiyonundaki kalıplı lâke ciltler kataloğu başlığı altında Topkapı Sarayı ve Revan Koleksiyonu tarihçesine değinilmiştir. Araştırma olarak seçilen eserler, envanter bilgileriyle birlikte yapım tekniklerine yorum katılarak kataloglanmıştır. Dördüncü bölümde Revan Koleksiyonu dışında var olan seçilmiş eserlere yer verilmiştir. Bu örnekler Türkiye'de müze ve kütüphanelerde benzer örnekler ve Dünya müzelerinde benzer örnekler olarak iki gruba ayrılmıştır. Eserler yine aynı şekilde envanter bilgileriyle birlikte yapım tekniklerine yorum katılarak kataloglanmıştır. Beşinci bölümde araştırma sürecinde ulaşılan farklı reçetelerden yola çıkarak numuneler hazırlanmış ve bu numuneler, malzemeleri, yapım teknikleri ve uygulama reçeteleriyle birlikte yer almıştır. Her biri farklı reçeteyle oluşturulmuş numunelerin süreç içerisinde verdikleri tepkiler gözlemlenmiş ve bir rapora dökülmüştür. Lâke cilt sanatında bazı kaynaklarda "beyaz tabaka" olarak geçen tanımın aslında lâke cilt sanatında lâk verniği kadar çok önemli olduğu vurgulanmıştır. Son bölümde ise, kalıp ve lâke tekniğiyle yapılan eserlerin malzeme, teknik ve uygulama sonuçlarına ayrıca değinilmiştir.