Mekânsal değişim izinde kentsel morfoloji incelemesi: Ortaköy ve Kuzguncuk

Abstract

İstanbul Boğazı'nın iki önemli yerleşim bölgesi olan Ortaköy ve Kuzguncuk'un mekânsal değişim süreçleri incelenmiştir. Bu iki bölgenin kentsel morfolojik yapısı analiz edilerek, zaman içerisindeki evrimlerini açığa çıkarmak hedeflenmektedir. Ortaköy ve Kuzguncuk, İstanbul'un zengin tarihi ve kültürel dokusunu yansıtan, farklı etnik ve dini toplulukların bir arada yaşadığı yerleşim alanıdır. Bu çalışmanın temel amacı, Ortaköy ve Kuzguncuk'un tarihsel gelişim sürecini kentsel morfoloji perspektifinden inceleyerek, Ortaköy ve Kuzguncuk özelinde mekânsal değişimlerini belirlemektir. Bu doğrultuda, tarihi haritalar ve güncel uydu görüntüleri kullanılarak detaylı mekânsal analizler yapılmıştır. Araştırma, 1920'li yıllarda hazırlanan J. Pervitich sigorta haritalarından başlayarak, günümüze kadar uzanan farklı dönemlere ait harita ve görüntüleri kapsamaktadır. Bu sayede, iki bölgenin tarihsel süreç içerisindeki mekânsal değişimleri karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Kentsel morfoloji kuramları ve bu kuramların kent tarihi araştırmalarındaki rolü ele alınmıştır. İngiliz, İtalyan ve Fransız ekollerinin kentsel morfoloji yaklaşımları incelenmiş ve özellikle M.R.G. Conzen'in çalışmaları üzerinde inceleme yapılmıştır. Conzen'in kent formu, yapı adaları, parseller ve sokaklar arasındaki ilişkileri inceleyen yöntemleri, bu çalışmanın teorik temelini oluşturmaktadır. Ayrıca, kentsel morfolojinin tarihsel süreçteki değişimlerin anlaşılmasındaki önemi vurgulanmıştır. Ortaköy ve Kuzguncuk'un tarihsel gelişim süreçleri ayrıntılı bir şekilde ele alınmış ve bu süreçlerin kentsel dokular üzerindeki etkileri incelenmiştir. Ortaköy, antik çağlarda Arkheion adıyla bilinmekte olup, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde önemli bir yerleşim alanı olmuştur. Kuzguncuk ise, Osmanlı döneminde Yahudi, Ermeni, Rum ve Türk topluluklarının bir arada yaşadığı bir bölge olarak öne çıkmaktadır. Her iki bölgenin tarihsel haritaları ve fotoğrafları kullanılarak mekânsal analizler gerçekleştirilmiş, bu bölgelerdeki değişimlerin sosyo-ekonomik ve politik koşullardan nasıl etkilendiği ortaya konulmuştur. Ortaköy ve Kuzguncuk'un kentsel yapıları, sokak ağları, yapı adaları ve parselleri detaylı bir şekilde incelenmiştir. Bu analizler sonucu her iki bölgedeki mekânsal değişimin tespit sokak dokularının değişimi ve parsel kullanımlarındaki dönüşümler, dönemsel karşılaştırmalar yapılarak analiz edilmiştir. Özellikle, 1920'li yıllarda her iki bölge içinde hazırlanan J. Pervitich sigorta haritaları ve 2020 yılına ait halihazır haritalar arasındaki farklılıklar detaylı olarak incelenmiştir. Çalışmada, Ortaköy ve Kuzguncuk'un kentsel morfolojik yapıları karşılaştırılmış ve mekânsal değişimleri etkileyen faktörler tespit edilmiştir. Kentsel morfolojinin kent tarihi araştırmalarında nasıl etkin bir şekilde kullanılabileceğine dair önemli bulgular sunulmuştur. Ortaköy ve Kuzguncuk'un kentsel dokusundaki süreklilik ve değişimler, bu bölgelerdeki tarihi izlerin günümüz kentsel yapısına nasıl yansıdığını göstermektedir. Sonuç olarak, bu çalışma, İstanbul'un kentsel kimliğinin ve değişimlerinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamaktadır. Ortaköy ve Kuzguncuk örnekleri üzerinden yapılan incelemeler, kentsel morfolojinin kent tarihi araştırmalarında nasıl etkin bir şekilde kullanılabileceğine dair önemli ipuçları sunmaktadır. Bu yaklaşım, kentlerin tarihsel ve kültürel mirasının daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayarak, kentsel araştırmalarda daha bütüncül ve kapsamlı yaklaşımların benimsenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.